Głównym celem zakładanej działalności gospodarczej jest zapewnienie przedsiębiorcy i jego rodzinie źródła dochodów na takim poziomie, który pozwoli na godne życie. Jednak nie zawsze działalność gospodarcza przynosi zyski. Czasami firma generuje długi, za które może odpowiadać również współmałżonek, który niekoniecznie zawsze ponosi odpowiedzialność za ich powstanie.
Jednoosobowa działalność gospodarcza, przedsiębiorca, a odpowiedzialność przedsiębiorcy
Regulacje dotyczące działalności gospodarczej zostały omówione w ustawie Prawo przedsiębiorców. Natomiast wskazanie kim jest przedsiębiorca znajduje się w Kodeksie cywilnym. Art. 3 mówi, że przez działalność gospodarczą należy rozumieć zorganizowaną działalność zarobkową, która wykonywana jest we własnym imieniu w sposób ciągły. Z kolei za przedsiębiorcę wg Kodeksu cywilnego uważa się osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną, na którą wskazuje art. 331 par. 1 Kodeksu cywilnego, które prowadzą działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu.
Działalność gospodarcza podjęta jest i wykonywana wtedy, kiedy zostaną spełnione łącznie poniższe warunki, czyli działalność:
jest zorganizowana
ma charakter zarobkowy
jest wykonywana we własnym imieniu
jest wykonywana w sposób ciągły.
Za działalność gospodarczą uważana jest także każda działalność zawodowa, jeżeli ma charakter zarobkowy, ciągły i zorganizowany. Działalność gospodarcza jednoosobowa podlega pod wpis do CEIDG. Odpowiedzialność finansowa za wszystkie zobowiązania firmy osoby prowadzącej JDG na podstawie wpisu do CEIDG rozciąga się na cały jej majątek osobisty.
Kiedy za zobowiązania firmy odpowiada współmałżonek przedsiębiorcy?
Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich uregulowana została w ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 36 par. 3 Kodeksu:
§ 3. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.
Wynika z tego, że współmałżonek nie zawsze odpowiada w pełni za zobowiązania zaciągnięte przez firmę będącą własnością drugiego małżonka. Zakres odpowiedzialności zależy głównie od tego, czy firma wchodzi tylko w skład majątku osobistego małżonka, czy jest częścią majątku wspólnego małżonków.
Zawarcie związku małżeńskiego wymaga od małżonków podjęcia decyzji odnośnie ustroju małżeńskiego obowiązującego w ich związku. Najczęściej takim ustrojem jest wspólność majątkowa obowiązująca w każdym małżeństwie już od chwili zawarcia związku pod warunkiem, że małżonkowie nie postanowią inaczej.
W związku małżeńskim mogą działać trzy rodzaje majątków:
jeden majątek wspólny – tworzą go przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa
dwa majątki odrębne – tworzą je przedmioty nabyte przed ślubem.
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie mogą uregulować ustrój majątkowy w swoim związku. W tej sytuacji mogą zawrzeć rozdzielność majątkową, co spowoduje, że każde z nich będzie posiadało swój majątek osobisty bez majątku wspólnego. Dzięki temu małżonek nieprowadzący działalności gospodarczej posiada ochronę przed ewentualnymi długami małżonka będącego przedsiębiorcą.
Majątek wspólny małżonków, a odpowiedzialność małżonka za zobowiązania firmy, zgoda małżonka
W przypadku, kiedy firma należy do majątku wspólnego i małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązań przez firmę, to w takiej sytuacji ma zastosowanie art. 41 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który mówi, że jeżeli na zaciągnięcie zobowiązania małżonek otrzymał zgodę współmałżonka, to wierzyciel ma prawo zażądać spłaty wierzytelności również z majątku wspólnego małżonków. W tej sytuacji muszą zostać spełnione niżej wymienione kryteria:
małżonek musiał wyrazić zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka
zobowiązanie było wynikiem wykonania czynności prawnej.
Odpowiedzialność ta dotyczy tylko sytuacji, kiedy zobowiązanie zostało zaciągnięte podczas trwania małżeństwa. Małżonek może wyrazić zgodę w dowolny sposób. Jednak najczęściej stosowaną formą jest forma pisemna. Czasami wymagane jest, aby umowy zawierane pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem będącym przedsiębiorcą zostały zawarte tylko wtedy, kiedy małżonek dłużnika wyrazi na to zgodę.
Wspólna odpowiedzialność za majątek wspólny małżonków – konsekwencje
Zasady dotyczące wspólnej odpowiedzialności małżonków z ich majątku wspólnego zostały zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego w dziale dotyczącym postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel mając fakturę może wykazać, że powstałe zobowiązanie ma związek z prowadzoną firmą. W tej sytuacji sąd może nadać klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika z zastrzeżeniem, że egzekucja może odbyć się tylko z majątku wspólnego przedsiębiorstwa. Po wykazaniu, że małżonek dłużnika wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, to takie zobowiązanie może zostać pokryte z majątku wspólnego małżonków.
Majątek wspólny małżonków, a odpowiedzialność małżonka za zobowiązania firmy, brak zgody małżonka
W przypadku braku zgody na dokonywanie czynności prawnych przez współmałżonka w określeniu odpowiedzialności należy spojrzeć do przepisów art. 41 par. 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który mówi, że:
Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
W związku z powyższym, jeżeli małżonek nie wyraził zgody na zaciąganie zobowiązań, to wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności tylko z majątku osobistego dłużnika, na który składa się między innymi:
wynagrodzenie za pracę
dochody uzyskane z innej działalności zarobkowej
przychody z praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw, które przysługują twórcy
dochody pochodzące od innych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Majątek osobisty przedsiębiorcy, a odpowiedzialność za zobowiązania
Nie zawsze przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Czasami należy ono do majątku osobistego przedsiębiorcy, jak np. wtedy, kiedy firma powstała jeszcze w okresie zanim przedsiębiorca zawarł związek małżeński. Jeżeli firma jak i jej zobowiązania są tylko własnością przedsiębiorcy, to zastosowanie ma tutaj art. 41 par. 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w którym zostało napisane, że:
Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
Ochrona przed długami małżonka – rozdzielność majątkowa
Istnieją sposoby, które pozwalają chronić małżonka przed długami współmałżonka prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Takim sposobem jest ustanowienie rozdzielności majątkowej na drodze sądowej lub na podstawie umowy majątkowej zawartej pomiędzy małżonkami.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej na drodze sądowej
Każdy z małżonków ma prawo wystąpić do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Takie samo prawo ma również wierzyciel jednego z małżonków. Musi jednak dowieść, że aby mogło dojść do zaspokojenia wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym to potrzebny jest podział majątku wspólnego małżonków. Jeżeli sąd ustanowi rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami w związku z wystosowaniem żądania jednego z nich, to małżonkowie i tak dodatkowo mogą zawrzeć małżeńską umowę majątkową.
Małżeńska umowa majątkowa Małżonkowie mają prawo zawrzeć małżeńską umowę majątkową, która będzie:
rozszerzała wspólność ustawową
ograniczała wspólność majątkową
ustanawiała rozdzielność majątkową
ustanawiała rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Umowa majątkowa powinna mieć formę aktu notarialnego. Może zostać podpisana jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego lub w czasie jego trwania. Małżonkowie posiadający małżeńską wspólność majątkową zgodnie z ustawą mogą dokonać zmiany w tym zakresie zawierając intercyzę.
Zgodnie z przepisami umowne wyłączenie wspólności majątkowej nie jest przeszkodą, aby można było do wydanego tytułu egzekucyjnego przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim nadać klauzulę wykonalności również w stosunku do współmałżonka tej osoby.
Podsumowanie
Odpowiedzialnością za zobowiązania firmy może zostać objęty również małżonek przedsiębiorcy w zależności od tego, czy firma wchodzi w skład majątku wspólnego, czy też jest z niego wyłączona. W przypadku wspólności majątkowej małżonek musi wyrazić zgodę na wykonanie danej czynności prawnej, która może doprowadzić do powstania zobowiązania. W tej sytuacji małżonek po wyrażeniu zgody może być pociągnięty do odpowiedzialności za powstałe długi współmałżonka będącego przedsiębiorcą.
