Małżonkowie mogą wspólnie prowadzić firmę rodzinną, ale mogą też wykonywać działalność jako dwie oddzielne firmy. Na ich późniejsze rozliczenia na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych mają wpływ różne czynniki, jak np. stosunki majątkowe istniejące między nimi.
Jeżeli chodzi o małżonków to w stosunku do nich zostały wprowadzone pewne ograniczenia dotyczące stosowanej przez nich formy opodatkowania, a także sposobu opłacania zobowiązań w podatku dochodowym.
W przypadku formy opodatkowania obowiązują ograniczenia związane z możliwością skorzystania z ryczałtu ewidencjonowanego. Ryczałtu nie mogą opłacać między innymi podatnicy podejmujący prowadzenie działalności gospodarczej w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:
samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki ze współmałżonkiem
w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków
samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka,
jeżeli małżonek lub małżonkowie przed zmianą korzystali z formy opodatkowania tej działalności i opłacali podatek dochodowy wg skali zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 5 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Kolejne ograniczenie dotyczy opłacania zaliczek na podatek dochodowy przez przedsiębiorców korzystających ze skali podatkowej oraz opodatkowanych podatkiem liniowym w systemie kwartalnym. W ten sposób zaliczki na podatek dochodowy mogą regulować jedynie przedsiębiorcy posiadający status małego podatnika lub rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej w danym roku podatkowym z zastrzeżeniem, że przedsiębiorca rozpoczynający działalność w danym roku podatkowym nie może skorzystać z rozliczenia kwartalnego i opłacać zaliczek kwartalnie jeżeli w roku rozpoczęcia działalności, a także w okresie 2 lat licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalność w tym samym zakresie wykonywał współmałżonek, a pomiędzy małżonkami w tym okresie istniała wspólność majątkowa.
Amortyzacja, a pomoc de minimis
Jednorazowa amortyzacja, która stanowi pomoc de minimis w podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi priorytet do uznania tych osób fizycznych za podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą oraz za małych podatników. Art. 23k ust. 8-13 ustawy o podatku dochodowym osób fizycznych wskazuje zasady dokonywania amortyzacji. Zgodnie z przepisem przywilejem dokonywania jednorazowej amortyzacji nie zostali objęci między innymi podatnicy rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej jeżeli w roku jej rozpoczęcia, a także w okresie 2 lat licząc od końca roku poprzedzającego rok rozpoczęcia działalności, taką samą działalność prowadził małżonek tej osoby i jeżeli pomiędzy małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa (art. 22k ust. 11 ustawy o podatku dochodowym osób fizycznych).
Osobne działalności, a wspólne składniki majątku
Małżonkowie prowadzący dwie oddzielne firmy często wykorzystują w działalności wspólne składniki majątku podlegające amortyzacji. W art. 22g ust. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych znajduje się sposób określania wartości początkowej środka trwałego, którego podatnik jest współwłaścicielem. Wartość środka określa się w takiej samej proporcji jego wartości jaki jest udział podatnika we własności wskazanego składnika majątku. Zasady tej nie stosuje się do składników majątku będących wspólną własnością majątkową małżonków o ile małżonkowie wykorzystują dany składnik majątku w działalności prowadzonej oddzielnie. Jeżeli więc małżonkowie prowadzą dwie odrębne działalności gospodarcze i jeżeli korzystają ze wspólnego składnika majątku, to w takiej sytuacji każdy z nich ma prawo dla celów amortyzacji przyjąć wartość początkową składnika majątku jaka odpowiada wykorzystywanej przez niego części.
Czasami jeden z małżonków przekazuje środek trwały ze swojej działalności do działalności drugiego małżonka. W sytuacji gdy przekazanie wiąże się ze zmianą działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z nich, to małżonek przejmujący środek trwały powinien dalej kontynuować amortyzację rozpoczętą przez współmałżonka. Obowiązkiem małżonka przejmującego jest ustalenie wartości początkowej środka trwałego w tej samej wysokości, stosowania tej samej metody amortyzacji, a także uwzględnienia dokonanych do tej pory odpisów amortyzacyjnych (art. 22h ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).
Jeżeli małżonkowie mają wspólność majątkową i pomiędzy ich firmami dojdzie do przekazania towarów handlowych, to w opinii organu podatkowego po stronie małżonka przejmującego towar zostają spełnione warunki wskazane w art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podobne stanowisko zajął Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, który wyraził je w interpretacji indywidualnej z dnia 9 lutego 2021 roku, nr 0113-KDIPT2-1.4011.903.2020.1.AP. Jeżeli towary handlowe zostały zakupione ze wspólnych środków finansowych małżonków, które to środki np. mąż przekazał żonie, to mogą one obciążać koszty firmowe w działalności żony. Jeżeli mąż już wcześniej obciążył zakupami koszty podatkowe w swojej firmie na zakup, których przekazał środki finansowe żonie, to po ich przekazaniu powinien wyłączyć je ze swoich kosztów firmowych.
Składniki majątku osobistego
W odrębnych działalnościach małżonków oprócz wspólnych składników majątku mogą występować również w działalności jednego z nich, składniki majątku odrębnego należące do drugiego z małżonków. Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, środek trwały może stanowić własność lub współwłasność podatnika. Jeżeli własność danego składnika przysługuje tylko jednemu z małżonków, to nie może on być składnikiem majątku w firmie drugiego małżonka. Z kolei w przypadku obciążenia kosztów wydatkami na bieżącą eksploatację tego składnika w działalności prowadzonej przez małżonka nie będącego jego właścicielem, małżonkowie winni zawrzeć umowę. Może to być umowa użyczenia. Małżonek korzystający nieodpłatnie z rzeczy drugiego małżonka nie osiągnie z tego tytułu przychodu do opodatkowania. W przypadku świadczeń nieodpłatnych otrzymanych od osób zaliczanych do I i II grupy podatkowej przychód nie podlega opodatkowaniu, ponieważ zgodnie z przepisami o podatku od spadku i darowizn, podatnik korzysta ze zwolnienia od zapłaty podatku dochodowego.
