Czasami przedsiębiorca z różnych powodów podejmuje decyzję o przekazaniu firmy najbliższym członkom rodziny. Jakie zasady obowiązują przy takim przekazaniu?
Za przedsiębiorstwo uważa się jednostkę organizacyjną, która prowadzi działalność gospodarczą, która wyodrębniona jest prawnie, organizacyjnie, terytorialnie i ekonomicznie. Może prowadzić działalność handlową, usługową lub produkcyjną. Posiada zdolność do wykonywania czynności prawnych. Jego celem jest osiąganie zysków pochodzących ze sprzedaży produktów i usług.
Art. 551 Kodeksu cywilnego zawiera definicję przedsiębiorstwa. Zgodnie z nią przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem, na który składają się składniki materialne i niematerialne. W szczególności obejmuje:
oznaczenie, które je indywidualizuje lub jego wyodrębnione części, czyli nazwę przedsiębiorstwa
własność nieruchomości lub ruchomości (urządzenia, materiały, towary i wyroby) oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości
prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości jakie wynikają z innych stosunków prawnych
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych oraz środki pieniężne
koncesje, licencje i zezwolenia
patenty i inne prawa własności przemysłowej
majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne
tajemnice przedsiębiorstwa
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Przedsiębiorca prowadząc przedsiębiorstwo w formie jednoosobowej działalności gospodarczej może w swobodny sposób dysponować firmą. Wszelkie czynności prawne dokonywane w przedsiębiorstwie obejmują wszystkie składniki wchodzące w jego skład, pod warunkiem, że nic innego nie wynika z treści czynności prawnej lub z przepisów szczególnych.
Przedsiębiorstwo może być przekazane odpłatnie lub nieodpłatnie. Przedsiębiorca ma prawo darować całość lub część firmy członkowi rodziny. Po czynności przekazania, osoba prowadząca działalność gospodarczą ma prawo zdecydować o likwidacji przedsiębiorstwa.
Darowizna sposobem na przekazanie przedsiębiorstwa członkowi rodziny
Najbardziej korzystnym rozwiązaniem pod kątem podatkowym w przypadku przekazania przedsiębiorstwa dzieciom lub współmałżonkowi jest darowizna całego przedsiębiorstwa. Czynność ta nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, ale wymaga zapłaty podatku od spadków i darowizn. Przekazanie majątku firmowego darowizną powinno być udokumentowane pisemną umową, której forma zależy od składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Umowa powinna być podpisana przez strony i poświadczona notarialnie. W przypadku, kiedy składnikiem firmy jest nieruchomość, to umowa musi przyjąć formę aktu notarialnego. Dodatkowo wymagane jest sporządzenie protokołu przekazania określonych składników majątku.
Protokół przekazania musi zawierać określone elementy, jak:
datę przekazania
listę poszczególnych składników przedsiębiorstwa ujętą ilościowo i wartościowo, szczególnie:
ilość i wartość towarów handlowych
ilość i wartość wyposażenia
ilość środków trwałych z uwzględnieniem wartości początkowej i wysokości dokonanych odpisów amortyzacyjnych.
Protokół przekazania musi też spełniać wymagania dokumentu księgowego, na które wskazuje par. 11 ust. 3 rozporządzenia w sprawie prowadzenia PKPiR. W związku z tym w protokole powinno znaleźć się przynajmniej:
wiarygodne określenie wystawcy bądź wskazanie stron uczestniczących w danej operacji gospodarczej, której dotyczy dowód, czyli ich nazwę i adresy
datę wystawienia dowodu oraz datę lub okres dokonania operacji gospodarczej, której dotyczy dowód. W przypadku, kiedy data dokonania operacji jest taka sama jak data wystawienia dowodu, to wystarczy podać jedną
podanie przedmiotu i jego wartości razem z określeniem ilości o ile przedmiot jest wymierny w jednostkach naturalnych
podpisy osób uprawnionych do prawidłowego udokumentowania danej operacji gospodarczej
Dokument musi posiadać oznaczenie numerowe lub musi być oznaczony w inny sposób, który umożliwi jego powiązanie z zapisami księgowymi dokonanymi na jego podstawie.
Darowizna, a podatki
Darowizna może wywoływać różne skutki podatkowe, które zależą od stopnia pokrewieństwa występującego pomiędzy darczyńcą, a obdarowanym. Jeżeli obdarowany należy do:
zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) – możliwość zwolnienia z obowiązku opłacania podatku od spadku i darowizn o ile obdarowany złoży deklarację podatkową SD – Z2 do właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia jej dokonania.
W ramach darowizny przedsiębiorstwa, obdarowany przejmuje również długi i ciężary lub zobowiązania darczyńcy. Składniki te podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Art. 4 pkt 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wskazuje, że obowiązkiem podatkowym w ramach umowy darowizny, obciążony jest obdarowany. Natomiast na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 3 wymienionej ustawy podstawą opodatkowania będzie wartość długów i ciężarów bądź zobowiązań jakie przejął obdarowany.
Jeżeli darczyńca wraz z przekazaniem przedsiębiorstwa na drodze darowizny nie zostanie zwolniony od odpowiedzialności za długi, to wierzyciele mają prawo domagać się zapłaty zarówno od darczyńcy jak i obdarowanego. Tak więc, kiedy umowa darowizny nie obejmuje przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów bądź zobowiązań darczyńcy, to wtedy taka umowa nie podlega opodatkowaniu podatkiem PCC.
Umowa darowizny przekazania firmy najbliższemu członkowi rodziny nie podlega także pod opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W ramach takiej umowy dochodzi do nieodpłatnej zmiany właściciela, co skutkuje tym, że darczyńca w związku z przekazaniem nie otrzymuje żadnych świadczeń, które mogłyby stanowić podstawę do opodatkowania podatkiem dochodowym. W niektórych okolicznościach potrzebna może być jedynie dokonana przez darczyńcę korekta kosztów o wartość przekazanych towarów handlowych i materiałów zaliczonych wcześniej do kosztów uzyskania przychodów. W momencie, kiedy staną się przedmiotem darowizny, to wydatki poczynione na ich zakup nie służą osiągnięciu przychodów, zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów. Jeżeli obdarowany będzie chciał sprzedać towar, za który nie zapłacił, ponieważ otrzymał go w drodze darowizny będzie miał obowiązek zapłacić podatek dochodowy od całej kwoty sprzedaży. Przekazanie środków trwałych i wyposażenia przedsiębiorstwa, które wykorzystywane jest w prowadzonej działalności nie wymaga sporządzenia korekty podatkowej. W przypadku, kiedy przedsiębiorca przekazuje nieodpłatnie w drodze darowizny członkowi rodziny, przedsiębiorstwo jeszcze przed jego rzeczywistą likwidacją, to takie przekazanie można zaliczyć do transakcji zbycia przedsiębiorstwa, a taka czynność nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT. Podobnego zdania jest też Dyrektor KIS, który w interpretacji podatkowej z dnia 15 grudnia 2021 roku, nr 0111-KDIB3-2.4012.700.2021.4.SR przedstawił podobne stanowisko w sprawie dotyczącej przekazania przez Wnioskodawcę całego przedsiębiorstwa synowi w drodze darowizny. Wniosek o wydanie interpretacji dotyczył między innymi podatku VAT w zakresie braku obowiązku zwrotu VAT odliczonego od towarów nabytych do przedsiębiorstwa, które ma być przekazane darowizną na rzecz syna.
Przedsiębiorstwo po przekazaniu
Darczyńca, który postanowił przekazać członkowi rodziny całe przedsiębiorstwo ma obowiązek dokonania czynności wiążących się z likwidacją firmy. Aby zakończyć działalność, przedsiębiorca musi sporządzić spis składników majątku oraz remanent posiadanych towarów handlowych. Spisy sporządza się nawet, jeżeli wartość wynosi tzw. zero. W tej sytuacji, jeżeli darczyńca był czynnym podatnikiem VAT, to wykazanie w spisie z natury wartości zero sprawi, że nie powstanie obowiązek zapłaty podatku.
Na dzień likwidacji działalności wykonuje się spis z natury:
towarów handlowych
materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych
półwyrobów
produkcji w toku
wyrobów gotowych
braków
odpadów
wyposażenia.
Spisane składniki muszą być wycenione w sposób wskazany w par. 24 do 26 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Wykaz składników majątku sporządzony na dzień likwidacji działalności gospodarczej jest konieczny również w sytuacji braku składników majątku spowodowanego darowizną, zgodnie z art. 24 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
W razie likwidacji działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej, w tym także prowadzonych w formie spółki niebędącej osobą prawną, lub wystąpienia wspólnika z takiej spółki sporządza się wykaz składników majątku na dzień likwidacji działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej lub na dzień wystąpienia wspólnika z takiej spółki.
Darczyńca, który nie będzie już wykonywał działalności, podlegającej pod opodatkowanie podatkiem VAT powinien zgłosić zaprzestanie jej wykonywania do urzędu skarbowego, jak również wyrejestrować się z ubezpieczeń społecznych w ZUS-ie i wyrejestrować działalność w CEIDG.
Pierwszą czynnością jaką powinien wykonać nowy właściciel po przekazaniu przedsiębiorstwa jest rejestracja działalności gospodarczej. W zależności od wybranej formy prawnej będzie musiał dopełnić różnych formalności. Przy najprostszej formie jaką jest jednoosobowa działalność gospodarcza powinien dokonać wpisu do CEIDG za pomocą wniosku CEIDG-1. W następnej kolejności musi uzyskać numer REGON, NIP i zgłosić firmę do ZUS-u. Po przekazaniu firma zmieni swoją nazwę, a przynajmniej jeden jej człon, imię i nazwisko właściciela. Poza tym ważna jest również rejestracja do VAT, której należy dokonać w urzędzie skarbowym na druku VAT-R (czynny podatnik VAT).
Cesja
Wraz ze zbywanym przedsiębiorstwem zbywane są również wierzytelności poprzedniego właściciela jakie wynikają z umów. Mogą to być np. wierzytelności w stosunku do klientów o zapłatę za dostarczony towar lub wykonaną usługę. Mogą to też być wierzytelności dotyczące dostawców w zakresie dostarczenia towarów lub wykonania usług, które wchodzą w skład przedsiębiorstwa i które obejmuje umowa darowizny. Zgodnie z przepisami nabywca przedsiębiorstwa i jego zbywca odpowiadają solidarnie za zobowiązania przedsiębiorstwa jakie wiążą się z jego prowadzeniem. Warunek, nabywca musi wiedzieć o tych zobowiązaniach już w momencie nabycia firmy.
Przejęcie zobowiązań zbywcy może nastąpić po uzyskaniu zgody wierzyciela na zwolnienie zbywcy z długu. Zaleca się, aby poprzedni i nowy właściciel przedsiębiorstwa zawarli umowę cesji, która przeniesie prawa i obowiązki z poszczególnych umów na nowego właściciela.
Przekazanie przedsiębiorstwa - pracownicy
W związku z przekazaniem przedsiębiorstwa przez darowiznę, skutki tej czynności odczują również pracownicy zatrudnieni w firmie. Pracownicy obowiązkowo powinni zostać powiadomieni o planowanym przejęciu całości przedsiębiorstwa lub jego części przez innego pracodawcę. Powiadomienie o przejęciu musi zostać przekazane pracownikowi przez pracodawcę w formie pisemnej w terminie minimum 30 dni przed datą przejęcia, zgodnie z art. 231 par. 3 Kodeksu pracy.
Pismo powinno zawierać następujące informacje:
przewidywany termin przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę
podanie przyczyn przejścia
skutki prawne, ekonomiczne i socjalne jakie dla pracowników wywoła przejście
zamierzone działania dotyczące warunków zatrudnienia pracowników, takich jak zakres pracy, przekwalifikowanie, wynagrodzenie.
Dodatkowo do informacji można dołączyć pouczenie o przysługujących pracownikowi prawach w związku z przejęciem, jak np. możliwość rozwiązania stosunku pracy i na jakich warunkach. Zmiana pracodawcy skutkuje również koniecznością przerejestrowania pracowników i zgłoszenia zmiany danych płatnika składek.
Inne sposoby na zmianę właściciela przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo prowadzone w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej nie musi koniecznie być przekazane darowizną.
Członkowie rodziny mogą przejąć przedsiębiorstwo również przez:
sprzedaż przedsiębiorstwa
sprzedaż lub darowiznę poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa
aport przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części do spółki prawa handlowego oraz przeniesienie własności udziałów, akcji lub ogółu praw i obowiązków na osoby trzecie
Przedsiębiorca może przekazać przedsiębiorstwo osobom trzecim w różny sposób, np. przez sprzedaż całości lub części firmy, czy przez przekształcenie JDG w spółkę z o. o. Jednak najbardziej korzystnym rozwiązaniem pod względem podatkowym jest darowizna.
Czy w przypadku darowizny firmy(jednoosobowa działalność) na rzecz syna zostają przekazane również referencje(doświadczenie) wymagane w przypadku udziału w przetargu ?
