Jedną z konsekwencji rozwodu jest podział majątku. W skład majątku mogą wchodzić różne składniki, na przykład przedsiębiorstwo. Jak należy podzielić firmę po rozwodzie?
Majątek małżonków – podział, podstawowe informacje
Małżonkowie mogą posiadać:
majątek osobisty
majątek wspólny
mieć podpisaną intercyzę.
Majątek po rozwodzie w skład, którego wchodzi firma powinien być tak podzielony, aby przeprowadzany podział nie przyczynił się do jej upadku.
Na majątek osobisty składają się składniki majątku będące własnością tylko jednego małżonka. Zazwyczaj jest to majątek nabyty jeszcze przed ślubem. W jego skład mogą wchodzić zarówno rzeczy jak i środki pieniężne, a także niektóre przychody otrzymywane podczas trwania małżeństwa określone w katalogu, takie jak np.:
darowizny
spadki
odszkodowania
prawa autorskie i pokrewne
składniki nabyte z majątku osobistego, jak wkłady wniesione do firmy jeszcze przed zawarciem małżeństwa lub w jego trakcie sfinansowane z majątku osobistego małżonka.
Wszystkie wymienione składniki majątku stanowią majątek osobisty małżonka i nie podlegają podziałowi.
Majątek wspólny należy do obojga małżonków i nie ma znaczenia, które z nich przyczyniło się do jego powstania. Jak stanowi polskie prawo majątek wspólny powstaje w momencie zawarcia związku małżeńskiego, chyba że małżonkowie zawarli umowę o rozdzielności majątkowej, tzw. intercyzę.
Majątek wspólny tworzą wszystkie składniki majątku, które zostały nabyte w trakcie trwania małżeństwa m.in:
wynagrodzenia za pracę
dochody uzyskane z majątku wspólnego
świadczenia socjalne.
W przypadku, kiedy składnik majątku osobistego przynosi dochód podczas trwania małżeństwa, to taki dochód tworzy majątek wspólny, do którego mogą należeć między innymi:
odsetki od lokaty założonej przed zawarciem związku małżeńskiego
zysk przedsiębiorstwa założonego przez małżonka w okresie przed ślubem.
Intercyza, to inaczej umowa o rozdzielności majątkowej, którą podpisują małżonkowie podczas zawierania związku małżeńskiego lub w czasie jego trwania. Intercyza przeważnie określa, jak mają wyglądać rozliczenia finansowe podczas trwania małżeństwa. W umowie zawiera się ustalenia odnośnie poszczególnych składników majątku i określa się, które z nich wchodzą do majątku osobistego, a które do majątku wspólnego.
W przypadku, kiedy przedsiębiorca po zawarciu związku małżeńskiego otworzy działalność gospodarczą lub wniesie wkłady do spółki oraz zawrze intercyzę, to należy dokładnie określić kto jest właścicielem przedsiębiorstwa lub w jaki sposób mają zostać rozliczone wkłady wniesione do spółki. Majątek firmy może przynależeć do jednego z małżonków lub może być własnością obojga.
Czy firma może wejść do majątku wspólnego?
Firma może wejść w skład majątku wspólnego małżonków, ale możliwość ta zależy od:
momentu, w którym firma została założona i rozpoczęła działalność
ustroju majątkowego występującego pomiędzy małżonkami, np. czy małżonkowie zawarli intercyzę
formy prawnej prowadzonej działalności, czyli czy jest to jednoosobowa działalność gospodarcza, spółka cywilna, spółka osobowa, czy spółka kapitałowa.
Podział majątku – podstawowa zasada
Małżonkowie mogą dokonywać podziału tylko części wspólnej majątku. Składniki majątku osobistego nie podlegają podziałowi.
Majątek może zostać podzielony:
na podstawie zgodnej umowy stron jeszcze w trakcie trwania małżeństwa lub po jego rozwiązaniu
przez sąd na drodze postępowania działowego, jeżeli strony nie doszły do porozumienia w sprawie podziału majątku.
Przy podziale majątku małżonkowie powinni rozliczyć wszystkie wydatki i nakłady poniesione z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego. Przed podziałem firma powinna zostać wyceniona przez rzeczoznawcę. W przypadku, kiedy przedsiębiorstwo zostało założone przed ślubem przez jednego z małżonków i nadal funkcjonuje po zawarciu małżeństwa, to wchodzi ono w skład majątku osobistego małżonka, który je założył, co oznacza, że po rozwodzie firma nie będzie podlegała podziałowi.
Jeżeli działalność została założona po ślubie, to po rozwodzie będzie mogła zostać podzielona, ponieważ wchodzi do majątku wspólnego małżonków. W tej sytuacji nie ma znaczenia:
kto prowadzi działalność
czy drugi małżonek w jakimś stopniu angażuje się w prowadzenie i rozwój firmy.
Zysk wypracowany przez firmę wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków i dzielony jest zgodnie z zasadami ogólnymi. W przypadku zawarcia intercyzy po rozwodzie majątek firmowy nie podlega podziałowi. Wszystkie przedmioty nabyte do prowadzonej działalności gospodarczej wchodzą do takiej samej masy majątkowej co dana firma. Jeżeli na jej rozwój zostały poniesione nakłady z majątku wspólnego, to połowa tych środków powinna zostać zwrócona drugiemu małżonkowi.
Podział majątku przedsiębiorcy – jednoosobowa działalność gospodarcza założona w trakcie trwania małżeństwa
Na majątek jednoosobowej działalności gospodarczej składają się:
zgromadzone środki pieniężne
rzeczy wytworzone przez przedsiębiorstwo
rzeczy wprowadzone do firmy na podstawie faktury lub oświadczenia o przekazaniu składnika majątku do majątku przedsiębiorstwa.
Jednoosobowa działalność gospodarcza jest formą prowadzenia firmy, która pozwala na swobodne przesunięcia pomiędzy majątkiem przeznaczonym na prowadzenie działalności, a majątkiem osobistym lub majątkiem wspólnym małżonków. Można to wytłumaczyć na przykładzie samochodu wcześniej wykorzystywanego prywatnie do celów rodzinnych, który po pewnym czasie został przekazany do majątku firmowego. Przekazanie tego rodzaju następuje poprzez złożenie oświadczenia dołączanego do dokumentów księgowych przedsiębiorstwa. Od tej zasady obowiązuje kilka wyjątków. W niektórych przypadkach przekazanie składnika majątku wspólnego małżonków do majątku firmowego koniecznie wymaga zgody współmałżonka.
W przypadku, kiedy działalność gospodarcza została założona w trakcie trwania małżeństwa, a małżonkowie nie zawarli umowy o rozdzielności majątkowej, to majątek firmy wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków i nie ma tu znaczenia, czy przedsiębiorstwo prowadzone jest przez jednego z małżonków, czy przez oboje. W tej sytuacji przyjmuje się, że:
przedsiębiorstwo powstało z majątku wspólnego małżonków
wszystkie zyski są dochodem wchodzącym w skład majątku wspólnego
wszystkie zakupy zapłacone środkami pochodzącymi z zysku działalności zarejestrowanej na jednego ze współmałżonków stanowią składniki majątku wspólnego. W związku z tym, jeżeli z zysku z działalności gospodarczej przedsiębiorca zakupi jakieś produkty, to wejdą one w skład współwłasności małżeńskiej i w razie rozwodu będą podlegały podziałowi
wszystkie rzeczy zakupione do przedsiębiorstwa stanowią wspólną własność małżonków nawet wtedy, kiedy rzeczy te zostały opłacone przez jednego z małżonków.
Składniki majątku własnego przedsiębiorcy – działalność założona przed zawarciem małżeństwa lub podpisanie intercyzy w momencie zawarcia związku małżeńskiego
Niektóre składniki majątku wchodzące w skład przedsiębiorstwa są wyłączną własnością przedsiębiorcy również podczas trwania małżeństwa. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, kiedy działalność została założona jeszcze przed zawarciem małżeństwa. W tej sytuacji, jeżeli dojdzie do podziału majątku, to składniki te nie będą wchodziły w skład majątku podlegającego podziałowi. Od tej zasady występuje jeden wyjątek, kiedy działalność zostanie dofinansowana ze wspólnych środków. Podział majątku obejmuje również zakup wyposażenia, maszyn lub innych urządzeń do firmy z majątku wspólnego małżonków.
W związku z powyższym majątek przedsiębiorstwa przed podziałem należy rozdzielić na:
składniki zakupione z majątku wspólnego – własność wspólna podlegająca podziałowi
składniki zakupione w trakcie trwania małżeństwa z majątku osobistego przedsiębiorcy – własność osobista przedsiębiorcy niepodlegająca podziałowi pochodząca np.: z darowizn, środki ze sprzedaży rzeczy nabytych przed zawarciem małżeństwa.
Spółka cywilna
Jak podzielić majątek wspólnika spółki cywilnej i co składa się na majątek spółki cywilnej? Na majątek spółki cywilnej składają się:
zgromadzone środki pieniężne
wszystkie rzeczy, które zostały wytworzone przez spółkę, również wniesione w postaci wkładu lub na podstawie faktury bądź oświadczenia o przekazaniu składnika majątku do przedsiębiorstwa.
Zgodnie z przepisami majątek spółki cywilnej jest współwłasnością łączną wspólników, która powstała na skutek umowy spółki zawartej pomiędzy wspólnikami. Współwłasność polega na tym, że każdy ze wspólników spółki cywilnej posiada takie samo prawo do majątku spółki oraz do jego poszczególnych składników. W przypadku rozwodu, kiedy jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, a drugi nim nie jest, to przy podziale majątku po rozwodzie małżonek niebędący wspólnikiem nie ma prawa do żadnego składnika majątku spółki aż do czasu jej rozwiązania. Dopiero po zakończeniu działalności spółki i podziale majątku, wspólnik otrzymuje należne mu składniki jej majątku, które następnie wchodzą do majątku wspólnego małżonków podlegającego podziałowi o ile małżonkowie nie zawarli intercyzy stanowiącej inaczej.
PRZYKŁAD Wspólnicy spółki cywilnej kupili samochód za środki pochodzące z zysku spółki co oznacza, że samochód jest współwłasnością łączną wspólników. Przy rozwiązaniu umowy spółki, każdy ze wspólników otrzymuje prawo do należnej mu części samochodu.
Podsumowując, wszystkie rzeczy i prawa nabyte przez wspólników do spółki pochodzące ze środków spółki należą do majątku wspólników i tym samym nie wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Zakupy dokonywane do spółki i pochodzące z majątku wspólników wchodzą do majątku spółki, ale nie wchodzą do majątku wspólnego małżonków oraz majątku osobistego. W przypadku udziałów w spółce cywilnej rozliczane są prawa majątkowe przysługujące wspólnikowi w okresie trwania spółki, a także wkłady wniesione do spółki z majątku wspólnego, którymi przykładowo mogą być:
zyski, które przypadają na wspólnika
wypłacona zaliczka na poczet zysku oraz podziału majątku spółki następującego po rozwiązaniu umowy
Rozliczenie wkładu wniesionego do spółki cywilnej z majątku wspólnego małżonków Jeżeli małżonek wnosi do spółki cywilnej wkład pochodzący z majątku wspólnego, to po dokonaniu tej czynności otrzymuje uprawnienia spółki będące częścią jego majątku osobistego. Tym samym wartość jego majątku osobistego wzrasta, a majątek wspólny maleje. Rozliczenie wkładu traktowane jest jak nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego małżonka. Jego wartość ustalana jest na dzień ustania wspólności majątkowej małżonków. Pod uwagę bierze się ceny z dnia orzekania. Małżonek niebędący wspólnikiem ma prawo wystąpić z żądaniem zwrotu połowy wartości środków wniesionych w postaci wkładu pobranych z majątku wspólnego pod warunkiem, że sąd nie ustalił innych udziałów w majątku.
Spółka osobowa
Co składa się na majątek spółki osobowej? Spółka jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna są spółkami osobowymi. Na majątek spółki osobowej składa się wszystko to co spółka wypracuje, czyli nabyte bądź wytworzone rzeczy, wniesione wkłady w czasie istnienia spółki oraz zgromadzone przez nią środki pieniężne, Jest to majątek odrębny od majątku wspólników. Po likwidacji spółki następuje podział jej majątku pomiędzy wspólników. Do tego czasu współmałżonek wspólnika nie ma prawa do żadnego składnika majątku spółki. Po podziale majątku część składników przypadająca na danego wspólnika wchodzi do majątku wspólnego małżonków o ile małżonkowie nie zawarli intercyzy zawierającej inne postanowienia.
Rozliczenie wkładu wniesionego do spółki osobowej z majątku wspólnego małżonków Wspólnikowi spółki osobowej przysługują prawa, które bezpośrednio związane są z jego osobą i powinny wchodzić do jego majątku osobistego. W przypadku, kiedy wkład zostanie pokryty środkami pochodzącymi z majątku wspólnego małżonków, to przy podziale majątku małżonków współmałżonek ma prawo do przeprowadzenia rozliczenia nakładów poniesionych na wkład. W tej sytuacji sąd dokonując podziału musi obliczyć wartość udziału w spółce. W tym celu bierze pod uwagę stan spółki na dzień ustania wspólnoty majątkowej małżonków. Natomiast przy wartości wkładu pod uwagę brany jest stan z dnia orzekania o podziale majątku. Wartość wkładu ustalana jest przez sąd zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego, kiedy ze spółki występuje wspólnik spółki jawnej.
Spółki kapitałowe
Podział majątku wspólnego małżonków mających udziały/akcje w spółkach kapitałowych. Czym jest majątek spółki kapitałowej? Spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością są spółkami kapitałowymi. Majątek spółki kapitałowej jest majątkiem odrębnym spółki od majątku jej wspólników lub akcjonariuszy. Tworzą go zgromadzone środki pieniężne i wszystko co zostało do spółki wniesione w czasie jej trwania w postaci wkładów lub zostało przez spółkę nabyte bądź wytworzone. Do chwili podziału majątku spółki pomiędzy wspólników lub akcjonariuszy współmałżonek wspólnika nie ma prawa do żadnego składnika majątku spółki. Takie prawo nabywa dopiero po podziale majątku spółki i przyznaniu wspólnikowi należnych mu składników majątku, wchodzących do majątku wspólnego małżonków o ile małżonkowie nie zawarli intercyzy, która stanowiłaby inaczej.
Rozliczenie wkładu wniesionego do spółki kapitałowej z majątku wspólnego małżonków W sytuacji, kiedy udziały lub akcje spółki zostały nabyte z majątku wspólnego małżonków, to wspólnikiem lub akcjonariuszem może zostać tylko ten małżonek, który objął udziały lub akcje. Udziały lub akcje wchodzące w skład majątku wspólnego byłych małżonków mogą zostać podzielone pomiędzy nimi pod warunkiem, że zostały nabyte w trakcie małżeństwa. Oznacza to, że nawet małżonek, który nie był wspólnikiem ani akcjonariuszem spółki może je otrzymać. Jednak na taki podział małżonek musi wyrazić zgodę. W ten sposób spółka powiększa się o jednego wspólnika lub akcjonariusza. Powyższa zasada nie obowiązuje w przypadku, kiedy umowa spółki lub statut nie pozwalają na takie rozwiązanie. W tej sytuacji sąd podejmuje decyzję o spłacie wartości udziałów lub akcji jakie przypadają na drugiego małżonka zgodnie z ceną obowiązującą na dzień, w którym dokonano podziału majątku. Sąd wskazuje sposób i termin zapłaty indywidualnie w stosunku do danego małżonka.
Udziały i akcje nabyte ze środków pieniężnych wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków dzieli się przez:
podział fizyczny oznaczający przyznanie małżonkowi należnej mu części udziałów o ile umowa bądź statut nie wyłączają tej możliwości i dodatkowo małżonek wyrazi zgodę na przeprowadzenie podziału w taki sposób
przyznanie udziału lub akcji tylko jednemu z małżonków z zobowiązaniem przez niego do spłaty równowartości części udziałów lub akcji jakie mu przypadają. Przy obliczaniu wartości udziałów lub akcji w spółce pod uwagę brany jest stan spółki z dnia, w którym ustała małżeńska wspólność majątkowa. Natomiast w przypadku ceny obowiązuje dzień orzekania o podziale majątku wspólnego małżonków
sprzedaż wszystkich udziałów lub akcji osobie trzeciej, a następnie podział uzyskanych środków pieniężnych pomiędzy oboje małżonków.
W przypadku, kiedy małżonkowie dojdą do porozumienia, to mogą samodzielnie podzielić majątek wspólny z zastrzeżeniem, że jeżeli dojdzie do umownego podziału, który doprowadziłby do zbycia udziałów w spółce z o. o. na rzecz drugiego małżonka, to koniecznie musi zostać zachowana forma pisemna, a umowa powinna zostać podpisana u notariusza. Jeżeli do nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością dojdzie na podstawie orzeczenia sądu lub na podstawie umowy pomiędzy stronami, to musi być o tym fakcie zawiadomiona spółka. W przypadku braku powiadomienia nowy wspólnik może zostać pominięty w razie wypłaty dywidendy.
Podsumowanie
Małżonkowie po rozwodzie mogą dokonać podziału firmy. To czy istnieje taka możliwość oraz w jaki sposób można przeprowadzić podział zależy od kilku czynników. Najważniejsze jest ustalenie do jakiego majątku należy firma oraz czy małżonkowie mają podpisaną intercyzę. Podziałem objęta jest jedynie firma wchodząca w skład majątku wspólnego małżonków.
