Czasami pracownicy z różnych powodów zmuszeni są wykonywać swoje obowiązki w porze nocnej lub w dniach ustawowo wolnych od pracy. Przeważnie wynika to z charakteru pracy, jak np. praca kierowcy autobusu. Pracownikowi, który wykonuje pracę w nocy lub w niedzielę i święta należy się rekompensata.
Czas pracy pracownika to czas, w którym pozostaje on w dyspozycji pracodawcy. Pracownik nie musi koniecznie przebywać na terenie zakładu pracy i w tym miejscu wykonywać zadania służbowe. Może to być inne miejsce wyznaczone przez pracodawcę. Z zasady czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin przypadających na dobę i 40 godzin przypadających na 5-cio dniowy tydzień pracy.
Czas pracy w okresie świątecznym (niedziele i święta)
Jeżeli pracownik wykonuje swoje obowiązki służbowe pomiędzy godziną 6:00 w niedzielę lub w święto, a godziną 6:00 następnego dnia, to uważa się, że wykonuje pracę w niedzielę lub w święto. Pracownik zgodnie z wolą pracodawcy może wykonywać pracę w święta lub w niedzielę również w innych godzinach niż te podane w przepisie.
W przypadku pracy wykonywanej w święto, które przypada w niedzielę stosowane są przepisy odnoszące się do pracy w niedzielę. Jeżeli pracownik wykonuje pracę w niedzielę i święta, to pracodawca ma obowiązek udzielenia takiemu pracownikowi przynajmniej jednej wolnej niedzieli w ciągu 4 tygodni następujących po sobie. Pracodawca, który nie zastosuje się do tego obowiązku popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika. W związku z tym pracodawcy muszą pamiętać, że zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, praca w placówkach handlowych w niedzielę i święta jest niedozwolona. W niedzielę mogą być czynne jedynie te placówki, które muszą być otwarte ze względu na użyteczność społeczną oraz codzienne potrzeby klientów. Wykaz prac, które można wykonywać w niedzielę i święta znajduje się w art. 151 (10) Kodeksu pracy. Wymieniony katalog jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że w przypadkach przekraczających zakres w nim wymieniony, pracodawcy nie mają prawa zatrudniać pracowników w niedzielę i święta.
Praca w porze nocnej
Zgodnie z Kodeksem pracy za porę nocną uważa się czas obejmujący 8 godzin przypadające na godziny pomiędzy 21:00, a 7:00.
Za osobę pracującą w nocy uważa się osobę, która:
w każdej dobie wykonuje pracę przez co najmniej 3 godziny w nocy
w danym okresie rozliczeniowym wykonuje pracę w porze nocnej w ilości co najmniej ¼ czasu pracy.
Czas pracy w porze nocnej nie powinien absolutnie przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli pracownik wykonuje pracę szczególnie niebezpieczną lub wiąże się ona z dużym wysiłkiem fizycznym bądź umysłowym.
Czas wolny za pracę w niedzielę i święto, rekompensata za pracę w porze nocnej
Pracownikowi za pracę w godzinach nocnych nie należy się żadna rekompensata. Wyjątek stanowi praca nocna wykonywana ponad podstawowy wymiar pracy, która jest wtedy pracą w godzinach nadliczbowych.
Natomiast za pracę w niedzielę i święto pracownikowi należy się dzień wolny od pracy. Za pracę w niedzielę powinien otrzymać dzień wolny w okresie 6 dni kalendarzowych, które poprzedzają lub następują po przepracowanej niedzieli. Jeżeli pracodawca nie będzie mógł zapewnić takiego dnia w wyznaczonym terminie, to pracownik ma prawo do odebrania dnia wolnego od pracy za dzień pracy w niedzielę, do końca okresu rozliczeniowego.
Pracownikowi, który wykonuje pracę w święto należy się dzień wolny od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego.
PRZYKŁAD 1 Pracownik wykonywał pracę w niedzielę 4 września. Dzień wolny od pracy powinien otrzymać najpóźniej do dnia 10 września.
PRZYKŁAD 2 Pracownik musiał stawić się do pracy w dniu 16 czerwca w Boże Ciało. Zakład pracy stosuje okres rozliczeniowy trzymiesięczny, dlatego dzień wolny za pracę w święto pracownik powinien otrzymać maksymalnie do 30 września.
Dodatek jako rekompensata za pracę w niedzielę i święto oraz w nocy
Jeżeli pracodawca nie ma możliwości udzielenia pracownikowi dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę i święto w terminie ustawowym, to ma obowiązek wypłacić pracownikowi dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy przepracowaną w niedzielę i święto. Za pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki godzinowej jaka wynika z minimalnego wynagrodzenia za pracę doliczany do każdej godziny pracy w porze nocnej będącej podstawą wymiaru czasu pracy.
Za pracę wykonywaną w porze nocnej, w dniu wolnym od pracy, w niedzielę i święto pracownik ma prawo zarówno do wypłaty dodatku za nadgodziny, jak i dodatku za pracę w nocy.
