W niektórych sytuacjach pracownikowi przysługuje odprawa od pracodawcy. Uregulowania dotyczące odpraw pracowników zostały zawarte w Kodeksie pracy oraz w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Odprawa jest podstawowym świadczeniem pieniężnym o charakterze jednorazowym wypłacanym przez pracodawcę przysługujące pracownikowi, z którym została rozwiązana umowa o pracę w tzw. trybie zwolnienia grupowego lub z innych powodów. Może też być wypłacona rodzinie pracownika w przypadku jego śmierci. Odprawa jest pewnego rodzaju zabezpieczeniem interesów pracownika lub jego rodziny w przypadku zaistnienia zdarzenia losowego jakim może być np. zwolnienie lub niespodziewana, nagła śmierć. W przypadku zwolnienia grupowego wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Jednak nie może ona przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
W jakiej sytuacji może mieć miejsce wypłata odprawy?
Zgodnie z przepisami wypłata odprawy może nastąpić, jeżeli będzie miała miejsce jedna z trzech wymienionych poniżej sytuacji: 1. przejście pracownika na emeryturę lub rentę 2. śmierć pracownika (odprawa wypłacana jest rodzinie zmarłego pracownika) 3. rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem w ramach zwolnienia indywidualnego lub grupowego.
Do każdej z wymienionych sytuacji odnoszą się inne przepisy prawa.
Odprawa emerytalno-rentowa
Art. 92(1) par. 1 Kodeksu pracy wskazuje, że
Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Aby otrzymać odprawę emerytalną lub rentową pracownik musi spełnić kilka warunków:
ustanie stosunku pracy
spełnienie przez pracownika warunków, które uprawniają go do uzyskania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy
przejście na emeryturę lub rentę
istnienie związku pomiędzy ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę.
Pracownik nabywa prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli spełni warunki określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 roku. Wypłata odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Zgodnie z orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 lutego 2004 roku, sygn. akt II SA 2806/03pracodawca nie może zrezygnować z wypłaty odprawy. Jeżeli pracownik zatrudniony jest u kilku różnych pracodawców i przechodzi równocześnie lub kolejno u każdego z nich na emeryturę lub rentę, to ma prawo do kilku odpraw emerytalnych lub rentowych. Wysokość odprawy emerytalno-rentowej stanowi kwotę jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Odprawa po śmierci
Zasady przyznawania i wypłacania odprawy pośmiertnej zostały zawarte w art. 93 Kodeksu pracy. Zgodnie z wymienionym przepisem odprawa pośmiertna wypłacana jest w sytuacji, kiedy:
nastąpi śmierć pracownika w czasie jego zatrudnienia
pracownik po rozwiązaniu pobiera zasiłek z tytułu niezdolności do pracy na skutek choroby.
Wypłata odprawy pośmiertnej ma pomóc finansowo rodzinie zmarłego pracownika. Musi być wypłacona bezwzględnie, nawet jeżeli występują roszczenia innych podmiotów.
Odprawę pośmiertną mogą otrzymać następujący członkowie rodziny zmarłego pracownika:
małżonek z wyłączeniem małżonka będącego w separacji
inni członkowie rodziny spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi odpowiednio:
zatrudnienie przez okres krótszy niż 10 lat – wynagrodzenie miesięczne
zatrudnienie przez okres co najmniej 10 lat – wynagrodzenie trzymiesięczne
zatrudnienie przez okres co najmniej 15 lat – wynagrodzenie sześciomiesięczne.
Przysługująca wysokość odprawy pośmiertnej dzielona jest na równe części pomiędzy wszystkich członków rodziny uprawnionych do jej otrzymania. Jeżeli odprawę będzie miał otrzymać tylko jeden członek rodziny, to przysługuje mu jedynie świadczenie w wysokości 50% kwoty. Od odprawy pośmiertnej nie jest pobierany podatek dochodowy od osób fizycznych.
Odprawa w związku ze zwolnieniem pracownika
W ustawie o zwolnieniach grupowych zostały wymienione dwa rodzaje zwolnień, które nastąpiły z przyczyn niezależnych od pracownika. Należą do nich zwolnienia indywidualne i grupowe. Jednak niezależnie od rodzaju zwolnienia, pracownik ma prawo do otrzymania odprawy pieniężnej.
Zwolnienie grupowe W art. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych znajduje się zapis mówiący, że w przypadku rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę zatrudniającego przynajmniej 20 pracowników z przyczyn niedotyczących pracowników na drodze wypowiedzenia stosunku przez pracodawcę oraz na mocy porozumienia stron stosowane są przepisy wymienionego art. 1 ustawy wskazujące, że w okresie nieprzekraczającym 30 dni, zwolnieniem zostało objętych przynajmniej:
10 pracowników - pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników
10% pracowników - pracodawca zatrudnia co najmniej 100 pracowników, ale mniej niż 300 pracowników
30 pracowników - pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Jeżeli umowę o pracę rozwiązuje pracodawca na podstawie jednej lub kilku przyczyn, które nie wiążą się z pracownikiem, to takie zwolnienie traktowane jest na równi ze zwolnieniem grupowym o ile zwolnienia obejmują minimum 5 osób.
Zwolnienie indywidualne Ustawa o zwolnieniach grupowych ma zastosowanie również w przypadku zwolnienia indywidualnego o ile rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło nie z winy pracownika. Zgodnie z art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych, zwolnienie indywidualne odnosi się do:
pracodawców zatrudniających przynajmniej 20 pracowników
pracodawców, którzy w okresie nieprzekraczającym 30 dni, z przyczyn jakie nie dotyczą pracowników, wypowiadają lub rozwiązują za porozumieniem stron umowy o pracę z mniejszą liczbą pracowników niż ta wynikająca z limitów przewidzianych w ustawie
sytuacji, kiedy przyczyna wypowiedzenia lub rozwiązania umowy na mocy porozumienia jest jedyną przyczyną uzasadniającą zakończenie zatrudnienia.
W związku z powyższym, aby pracownik mógł otrzymać odprawę przy zwolnieniu indywidualnym muszą zaistnieć dwie główne przesłanki:
rozwiązanie umowy o pracę
przyczyna rozwiązania umowy o pracę leży wyłącznie po stronie pracodawcy.
Zwolnienia grupowe i indywidualne – wysokość odprawy
W przypadku zwolnień grupowych i indywidualnych pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
jednomiesięcznego wynagrodzenia – pracownik zatrudniony jest u danego pracodawcy przez okres krótszy niż 2 lata
dwumiesięcznego wynagrodzenia - pracownik zatrudniony jest u danego pracodawcy od 2 do 8 lat
trzymiesięcznego wynagrodzenia - pracownik zatrudniony jest u danego pracodawcy przez okres ponad 8 lat.
Jeżeli pracownik w tym samym czasie zatrudniony jest u dwóch lub więcej pracodawców, to do okresu, od którego zależy wysokość odprawy zalicza się jedynie okres zatrudnienia u tego pracodawcy, który powziął decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.
Odprawa – kiedy pracownik jej nie otrzyma?
W niektórych przypadkach pracownik może nie otrzymać odprawy. Będzie to wtedy, kiedy:
pracownik pobiera świadczenia dla bezrobotnych w postaci zasiłku dla bezrobotnych lub świadczenia przedemerytalnego
stosunek pracy został rozwiązany przez pracodawcę bez wypowiedzenia z winy pracownika
stosunek pracy został rozwiązany przez pracownika bez wypowiedzenia z winy pracodawcy
pracownik nabył prawo do renty rodzinnej.
Wypłata odprawy
Pracownik ma obowiązek dokonać wypłaty odprawy w dniu rozwiązania stosunku pracy lub najpóźniej w dniu wypłaty ostatniego wynagrodzenia za pracę. Jeżeli pracownik nie miał świadomości, że nabył ustawowe prawo do otrzymania odprawy, to ma prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu wypłaty odprawy od pracodawcy w terminie 3 lat od ustania zatrudnienia.
