W niektórych zawodach pracownicy wykonują czynności zawodowe również w niedzielę, a także w święta. Czy i kiedy praca w dni świąteczne jest dozwolona? Jeżeli tak, to jakie wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za przyjście do pracy w te dni? Co należy rozumieć przez czas pracy?
Za czas pracy uważa się czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania czynności zawodowych. Czas pracy liczy się od momentu stawienia się w pracy w wyznaczonym terminie i pozostawania w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wykonywania pracy aż do momentu upływu określonego czasu pracy. Czasami czas pracy może trwać dłużej niż ustawowe 8 godzin. Mówimy wtedy o pracy w godzinach nadliczbowych. Dojazd pracownika do pracy i z pracy nie jest wliczany do czasu pracy.
Roczny kalendarz pracy pracownika –normy oraz wymiar czasu pracy
W celu prawidłowego rozliczenia czasu pracy pracownika należy określić czym jest doba oraz tydzień pracy. Doba to kolejne następujące po sobie 24 godziny. Doba rozpoczyna się od godziny rozpoczęcia pracy przez pracownika zgodnie z obowiązującym go ustalonym rozkładem czasu pracy. Tydzień to 7 kolejnych następujących po sobie dni kalendarzowych zaczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Przeciętny pięciodniowy tydzień pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym wg Kodeksu pracy wynosi:
8 godzin na dobę – norma dobowa
przeciętnie 40 godzin na tydzień – norma tygodniowa.
Za okres rozliczeniowy uważa się określony przez danego pracodawcę przedział czasu, w którym rozliczany jest czas pracy danego pracownika, np. okres 1 miesiąca lub kwartału.
Na podstawie w/w norm pracodawca ustala liczbę godzin oraz dni jaką dany pracownik ma do przepracowania w konkretnym okresie rozliczeniowym. W ten sposób powstaje wymiar czasu pracy pracownika, który wylicza się w następujący sposób:
mnoży się 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających na dany okres rozliczeniowy
do otrzymanej liczby godzin należy dodać iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego jaki przypada w okresie od poniedziałku do piątku.
Pracownik może mieć obniżony wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym o liczbę usprawiedliwionych godzin, w których nie jest obecny w pracy, a które powinien przepracować w czasie nieobecności na podstawie obowiązującego rozkładu czasu pracy. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że każde święto ustalone jako dzień wolny od pracy w danym okresie rozliczeniowym przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar pracy o 8 godzin.
Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy mają wyliczany czas pracy na takich samych zasadach jak przy pełnym wymiarze. Wyliczony wymiar powinien zostać obniżony proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy danego pracownika. Dla pracownika zatrudnionego w porze nocnej, który wykonuje prace szczególnie niebezpieczne lub związane z dużym wysiłkiem fizycznym bądź umysłowym wymiar czasu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
Ograniczenia nie dotyczą wszystkich pracowników. Nie podlegają im:
pracownicy zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy
pracownicy prowadzący akcje ratownicze w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska bądź usunięcia awarii.
Za pracownika pracującego w nocy uważa się pracownika, który w każdej dobie pracuje co najmniej 3 godziny w porze nocnej lub przynajmniej ¼ czasu jego pracy w danym okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Przepisy dopuszczają pewne modyfikacje norm czasu pracy na podstawie przepisów szczególnych. I tak na przykład czas pracy osoby niepełnoletniej do 16 roku życia nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Możliwość zastosowania niższej normy czasu pracy wynika także z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
Dni ustawowo wolne od pracy (niedziela, święta)
Praca w niedzielę oraz święta rozpoczyna się pomiędzy godziną 6:00 rano danego dnia, a godziną 6:00 kolejnego dnia. Są to ogólne postanowienia obowiązujące w tym zakresie. Pracodawca ma jednak prawo ustalić inne godziny i umieścić taką informację w wewnętrznym regulaminie. W trakcie całego roku pracownicy zgodnie z obowiązującymi przepisami nie muszą wykonywać czynności zawodowych i nie muszą przychodzić do pracy w niedziele oraz w inne dni ustawowo wolne, jak np. święta.
Do dni ustawowo wolnych od pracy należą:
1 stycznia – Nowy Rok;
6 stycznia – Święto Trzech Króli;
pierwszy dzień Wielkiej Nocy (ruchome święto),
drugi dzień Wielkiej Nocy (inaczej Poniedziałek Wielkanocny)
1 maja – Święto Państwowe,
3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
Zielone Świątki (ruchome święto),
Boże Ciało – 60 dni po Wielkanocy,
15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny/Święto Wojska Polskiego,
1 listopada – Wszystkich Świętych,
11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Pracodawca może też ustalić dla pracowników dodatkowe dni wolne od pracy. Nie dotyczy to jedynie pracowników urzędowych w stosunku, do których obowiązują sztywne normy czasu pracy. W przypadku niektórych rodzajów pracy zgodnie z Kodeksem pracy wykonywanie obowiązków zawodowych w niedziele lub święta jest dozwolone.
Wyjątkowo w dni ustawowo wolne od pracy obowiązki zawodowe mogą wykonywać:
pracownicy zatrudnieni w rolnictwie lub hodowli
pracownicy, których obecność w pracy jest konieczna, ponieważ muszą usunąć awarię lub przeprowadzić akcję ratowniczą, aby ochronić mienie, środowisko lub zdrowie ludzkie
pracownicy wykonujący pracę zmianową lub w ciągłym ruchu
pracownicy zatrudnieni przy koniecznych remontach
pracownicy zatrudnieni w komunikacji oraz transporcie, jak np. kierowcy autobusów, piloci, stewardessy
pracownicy pilnujący osoby lub ochraniający mienie
pracownicy zatrudnieni w zakładowych służbach ratowniczych oraz jednostkach straży pożarnej
pracownicy wykonujący obowiązki konieczne ze względu na ich użyteczność społeczną lub związane z codziennymi potrzebami ludzi, jak np. hotelarstwo
pracownicy gastronomii, zakładów opieki zdrowotnej, aptek, stacji benzynowych
pracownicy zatrudnieni w oparciu o system weekendowo - świąteczny
pracownicy zatrudnieni w zakładach prowadzących działalność z zakresu oświaty, turystyki, kultury, jak przykładowo pracownicy muzeów, kin, teatrów
pracownicy pracujący w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, jak np. domy dziecka, domy opieki.
Jeżeli pracownik należy do kościoła lub związku religijnego, w których świąt nie uważa się za dni wolne ustawowo od pracy, to taki pracownik ma prawo wystosować do pracodawcy prośbę o dodatkowy dzień wolny. W tym celu musi złożyć wniosek w terminie maksymalnie na 7 dni przed planowanym zwolnieniem, a pracodawca powinien taki wniosek uwzględnić.
Wykonywanie pracy w niedzielę i święta
Zasadniczo dla pracownika zarówno niedziela jak i dni świąteczne są dniami wolnymi od pracy. Pracownik może wykonywać pracę w te dni tylko w kilku przypadkach.
Wyjątkiem, kiedy praca w niedzielę i święta jest dozwolona są przypadki, kiedy:
konieczne jest przeprowadzenie akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia bądź środowiska
konieczne jest usunięcie awarii
przy niezbędnych remontach
w transporcie oraz komunikacji
przy pilnowaniu mienia i ochrony osób
w rolnictwie oraz hodowli
przy wykonywaniu pracy w ruchu ciągłym i przy pracy zmianowej
w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych
przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludzi, jak przykładowo praca w gastronomii, w zakładach świadczących usługi dla ludności, w hotelach, w jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej oraz innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób na zasadzie świadczenia usług zdrowotnych całodobowych lub całodziennych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej i jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny, w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku
w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca świadczona jest wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta
przy wykonywaniu takich prac, jak:
świadczenie usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pod warunkiem, że zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, niedziele oraz święta są u niego dniami pracy
dających możliwość świadczenia tych usług.
Praca w niedziele i święta to praca wykonywana w tym dniu pomiędzy godziną 6:00, a godziną 6:00 dnia następnego pod warunkiem, że pracodawca nie ustalił innej godziny rozpoczęcia pracy w niedzielę i dni świąteczne w układzie zbiorowym pracy, w obwieszczeniu lub w regulaminie pracy. W przypadku, kiedy rozkład czasu pracy pracownika obejmuje dni wolne od pracy w święta i w niedziele pracownik musi mieć zapewnioną łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, która musi odpowiadać co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy jakie przypadają w tym okresie.
Obecnie praca w niedziele i święta niedozwolona jest w handlu poza kilkoma wyjątkami wskazanymi w przepisach. W 2023 roku w wybrane 7 niedziel w roku handel jest ustawowo dozwolony.
W przypadku wykonywania pracy w niedziele i święta pracodawca ma obowiązek:
zapewnić pracownikowi inny dzień wolny od pracy:
w zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po przepracowanej niedzieli
w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego
jeżeli pracownik nie ma możliwości wykorzystania dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę w wymienionych terminach, to pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego
jeżeli pracownikowi nie zostanie udzielony dzień wolny od pracy w zamian za pracę w niedzielę lub święto do końca okresu rozliczeniowego, to pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia tak jak za pracę w godzinach nadliczbowych
pracownik ma prawo skorzystać co najmniej raz na cztery tygodnie z wolnej od pracy niedzieli. Powyższe nie dotyczy pracownika zatrudnionego w systemie weekendowego czasu pracy.
Dzień wolny za pracę w niedzielę lub święta należy się pracownikowi niezależnie od ilości godzin przepracowanych w tych dniach, czy jest to 8 godzin, czy tylko 1 godzina.
Kiedy dodatkowe wynagrodzenie za pracę w niedziele lub święta?
Zgodnie z Kodeksem pracy praca wykonywana w niedziele lub święta powinna standardowo wynosić 8 godzin. Przekroczenie tego czasu zaliczane jest do godzin nadliczbowych. W tej sytuacji wynagrodzenie za dzień ustawowo wolny od pracy powinno zostać wypłacone za czas 8 godzin + godziny nadliczbowe wyliczone zgodnie z obowiązującymi zasadami. Podobnie traktowana jest praca weekendowa wykonywana regularnie, jak inne przypadki, w wyniku których pracownik dodatkowo powinien stawić się w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Dotyczy to takich sytuacji jak np. awaria lub zastępstwo.
Czy praca w niedziele niehandlowe jest dozwolona?
Konsekwencją wejścia w życie ustawy o niedzielach niehandlowych jest zakaz handlu przez większość niedziel przypadających w danym roku. W niektórych przypadkach praca w niedzielę niehandlową jest dozwolona. Dotyczy to między innymi osób pracujących w aptekach, kwiaciarniach, sklepach usytuowanych na dworcach, na stacjach benzynowych, cukierniach, piekarniach, osób prowadzących małe sklepiki pod warunkiem, że sprzedawcą w sklepiku jest sam właściciel. Za nieprzestrzeganie zakazu handlu na pracodawcę może zostać nałożona kara grzywny w wysokości do 100 000 zł.
Zakazana praca w niedzielę lub święto – jakie kary dla pracodawcy za nieprzestrzeganie zasad?
Informacje o tym czy dana praca jest dozwolona w niedziele lub święta znajdują się w Kodeksie pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest przestrzeganie zasad w nim ujętych. Jeżeli przedsiębiorca wyłamuje się od tej zasady, to musi liczyć się z poważnymi konsekwencjami. Kontrole w tym zakresie może przeprowadzać Państwowa Inspekcja Pracy. Jeżeli podczas kontroli zauważy pewne wykroczenia, to na pracodawcę może zostać nałożona kara grzywny w wysokości od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych.
