Przedsiębiorcy w niektórych okolicznościach mają prawo złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Postępowanie upadłościowe rozpoczyna się po ogłoszeniu upadłości przez właściwy sąd gospodarczy. Zarząd nad majątkiem upadłego przedsiębiorstwa przejmuje wyznaczony syndyk, którego zadaniem jest spieniężenie majątku i zaspokojenie wierzycieli. Do jednych z czynności jakie musi wykonać syndyk należy sporządzenie listy składników masy upadłościowej, czyli spisu inwentarza.
Spis inwentarza, to spis majątku spadkowego, inaczej lista zawierająca wykaz ruchomości posiadających wartość handlową oraz nieruchomości będących wcześniej w posiadaniu przedsiębiorcy. Spis inwentarza zgodnie z art. 69 ust. 1 Prawo upadłościowe sporządza syndyk na dzień ogłoszenia upadłości. Spis musi zawierać ruchomości, nieruchomości, środki pieniężne i przysługujące upadłej firmie prawa majątkowe. Inwentarz stanowi dokument, którego celem jest uporządkowanie aktywów należących do masy upadłościowej, czyli majątku upadłego.
Spis inwentarza, można określić jako zdarzenie faktyczne, będące oświadczeniem wiedzy, które pełni rolę informacyjną, analityczną i sprawozdawczą i nie może wpływać na status prawny rzeczy
(wyrok Sądu Najwyższego, sygn. akt V CSK 405/11 z dnia 18 października 2012 roku).
W przedstawionym powyżej zdaniu sąd dokładnie określił czym charakteryzuje się instytucja spisu inwentarza. Jeżeli podczas spisywania majątku zdarzy się, że jakiś składnik zostanie pominięty, to nie oznacza to, że upadły przedsiębiorca traci do niego prawo własności. Jednak nie zawsze włączenie danej rzeczy do spisu oznacza, że upadły posiada prawo do tej rzeczy. Istnieje bowiem możliwość, że określony składnik majątku może zostać wyłączony ze spisu, jeżeli osoba trzecia zdoła udowodnić, że prawo własności należy do niej, a nie do upadłego.
Na spis inwentarza składają się trzy listy, inaczej raporty:
objęte przez syndyka nieruchomości, ruchomości, środki pieniężne oraz prawa majątkowe przysługujące upadłemu
ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne, które nie zostały objęte przez syndyka
należności.
Ogłoszenie upadłości
W chwili ogłoszenia upadłości majątkiem upadłego zarządza syndyk. Dla przedsiębiorcy oznacza to, że traci on prawo do zarządzania majątkiem wchodzącym do masy upadłościowej. Zgodnie z przepisami upadły ma obowiązek podjęcia współpracy z sądem upadłościowym i z syndykiem, a jednocześnie nie musi brać czynnego udziału w sporządzaniu spisu inwentarza. Powinien jednak zostać poinformowany o czynnościach dokonywanych przez syndyka. Wiąże się to z obowiązkiem wynikającym z art. 57 Prawa upadłościowego, który zobowiązuje upadłego do wskazania i wydania majątku. W niektórych okolicznościach syndyk ma prawo wezwać dłużnika do złożenia dodatkowych informacji.
Sporządzanie spisu inwentarza - cel
Spis inwentarza sporządza się przede wszystkim na potrzeby przeprowadzanego postępowania upadłościowego, którego celem jest zaspokojenie wierzycieli. Z tego powodu spis zawiera tylko aktywa majątku upadłego. Jedynie z takiego rodzaju majątku można podejmować spłatę długu. W spisie inwentarza zostają określone aktywa należące do dłużnika. Natomiast pasywa syndyk spisuje na liście wierzytelności
Spis inwentarza – co do niego wchodzi?
Podstawowym celem spisu inwentarza jest ustalenie całego składu majątku upadłego zarówno tego, który został ujęty przez syndyka, jak i tego nieujętego.
Syndyk powinien sporządzić:
spis majątku objętego
spis majątku nieobjętego
spis należności.
Zgodnie z przepisami spis inwentarza musi zawierać wszystkie:
prawa
ruchomości i nieruchomości
środki pieniężne zgromadzone w kasie przedsiębiorcy oraz na rachunkach bankowych.
W przypadku osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą do masy upadłościowej wchodzą nie tylko firmowe rachunki bankowe, ale również rachunki prywatne. W zasadzie w spisie powinny zostać ujęte wszystkie składniki majątkowe zawarte w księgach rachunkowych firmy oraz inne posiadane przez upadłego składniki majątku nie ujęte w dokumentacji przedsiębiorstwa, ale będące w jego posiadaniu.
Ważnym elementem spisu inwentarza jest domniemanie obejmujące rzeczy, które upadły przedsiębiorca będzie posiadał w dniu ogłoszenia upadłości. Przez domniemanie należy rozumieć, że dane rzeczy należą do upadłego majątku. W sytuacji domniemania syndyk nie ma obowiązku sprawdzania tytułów własności przedmiotów oraz praw pozostających w posiadaniu upadłego. Dzięki temu syndyk ma ułatwione zadanie podczas obejmowania masy upadłości i tym samym cały proces odbywa się znacznie szybciej. Obok postępowania upadłościowego rozpatrywane są także wnioski o wyłączenie składnika z masy upadłościowej, które jednak nie mają wpływu na zawieszenie postępowania.
Podczas trwania procesu upadłościowego zmianom może ulegać treść spisu inwentarza, który powinien być na bieżąco uzupełniany o nowe elementy objęte w posiadanie przez upadłego lub ściągnięte ich równowartości. W sytuacji, kiedy składnik majątku wyjdzie z masy upadłościowej, to musi również zostać wyjęty ze spisu.
Czynność oszacowania majątku
Oprócz spisu inwentarza syndyk musi sam, jeżeli posiada odpowiednią wiedzę lub z pomocą biegłego oszacować majątek upadłego. Czynność ta może zostać dokonana w dowolny sposób. Najważniejsze, aby rynkowa wartość każdego ze składników spisu została wskazana w sposób zrozumiały. W przypadku nieruchomości najlepiej będzie, jeżeli wyceny dokona rzeczoznawca majątkowy. Wyjątek od wskazanej powyżej zasady może stanowić sytuacja, kiedy upadłe przedsiębiorstwo będzie miało być sprzedane w całości. Taki przypadek wymaga obowiązkowo od syndyka wskazania biegłego, który ma dokonać wyceny. Protokół końcowy z wyceny powinien zawierać wskazanie wartości całego przedsiębiorstwa oraz oddzielnie każdego ze składników majątku.
Czym jest spis nieobjętych składników masy upadłości?
Czasami syndykowi nie udaje się zająć wszystkich składników majątku należących do upadłego. W takiej sytuacji powinien je uwzględnić w tzw. spisie nieobjętych składników masy upadłości. Dzięki takiemu spisowi sąd oraz wierzyciel otrzymują informację o majątku dłużnika, który zgodnie z dokumentacją należy do niego. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, to syndyk ma obowiązek określić w jaki sposób planuje wprowadzić dane składniki majątku upadłego do masy upadłości. Chodzi między innymi o wskazanie zamiaru wytoczenia powództwa o wydanie tych składników. W sytuacji, kiedy uda mu się odzyskać należności upadłego przedsiębiorcy, to ma obowiązek uzupełnić spis inwentarza o te składniki.
Do grupy składników nieobjętych zaliczają się również takie, których upadły pozbył się, ponieważ chciał ukryć swój majątek. Zgodnie z art. 127 ust. 1 Prawo upadłościowe uskutecznianie takich czynności może okazać się bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Chodzi o czynności prawne dokonane nieodpłatnie lub odpłatnie jakie upadły przedsiębiorca zrealizował w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, które posłużyły mu do rozporządzania swoim majątkiem. W przypadku, kiedy wartość świadczenia upadłego będzie przewyższać rażąco wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego bądź dla osoby trzeciej, to również będą to czynności bezskuteczne. Zadaniem syndyka jest ocena bezskuteczności tych czynności i dokonanie ewidencji składników majątku upadłego nieobjętych w spisie inwentarza z powodu czynności bezskutecznych. Razem ze sporządzonym spisem syndyk powinien wskazać jakie działania zamierza podjąć, aby wprowadzić dane składniki do masy upadłości. Spis inwentarza powinien być uzupełniany na bieżąco w miarę odzyskiwania składników do masy upadłościowej.
Syndyk ma obowiązek ujęcia w spisie inwentarza tzw. należności upadłego. Należą do nich wierzytelności należne upadłemu, których nie udało się ściągnąć od dłużników. Do ich ujęcia służy oddzielna ewidencja, w której syndyk ma obowiązek ich wpisania. Jego zadaniem jest dążenie do wykonania egzekucji tych należności w taki sposób, aby jak największa część majątku weszła do masy upadłościowej.
Czy spis inwentarza jest jawny?
Syndyk sporządzając spis inwentarza powinien udostępnić go w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Wpis dostępny jest dla wszystkich uczestników postępowania upadłościowego oraz dla innych zainteresowanych osób. Dzięki jawności spisu informacje o majątku dłużnika mogą szybko trafić do zainteresowanych osób.
Podsumowanie
Celem spisu inwentarza jest uzyskanie informacji o majątku upadłego w szybki sposób. Likwidacja majątku ma zaspokoić wierzycieli. Spis inwentarza sporządza syndyk w dacie z dnia ogłoszenia upadłości z uwzględnieniem wszystkich aktywów upadłego. Wszystkie składniki majątku, które upadły posiada w dniu sporządzenia spisu wchodzą w skład masy upadłości. Dodatkowo obowiązkiem syndyka jest ustalenie jaki jeszcze majątek posiada osoba objęta upadłością, który nie wszedł do masy upadłościowej, ponieważ dłużnik pozbył się go jeszcze przed ogłoszeniem upadłości.
