Podmioty gospodarcze w ramach prowadzonej działalności zawierają między sobą określone umowy. Czasami z różnych powodów taka umowa może zostać zerwana, co przeważnie wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty za jej zerwanie. Czy opłata za odstąpienie od umowy opodatkowana jest VAT?
Opodatkowaniem objęta jest dostawa towarów oraz świadczenie usług. W art. 8 ust. 1 ustawy o VAT napisane jest, że przez świadczenie usług należy rozumieć każde świadczenie dokonywane na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, która nie jest dostawą towarów, w tym także:
1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej; 2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji; 3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Zgodnie z podaną definicją świadczenie usług musi być odpłatne, tzn., że dostawca towaru lub usługi otrzymuje wynagrodzenie, które ma bezpośredni związek z wykonywaną czynnością i musi być opodatkowane podatkiem VAT. Wartość świadczenia wzajemnego powinna być wyrażona w pieniądzu.
Zerwanie umowy przez jedną ze stron – podatek VAT
Umowa może być zerwana przez jedną ze stron lub za porozumieniem stron. Sposób zerwania umowy ma wpływ na to, czy opłata za jej zerwanie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, czy też nie. Jeżeli umowa zostaje zerwana przez jedną ze stron, to w takiej sytuacji mamy do czynienia ze świadczeniem rekompensującym straty finansowe. Dłużnik ma obowiązek naprawienia szkody jaka wynika z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pod warunkiem, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie wynika z okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (art. 471 Kodeksu cywilnego). W tym wypadku odszkodowanie jest rekompensatą za zaistniałą szkodę. Nie jest to świadczenie wzajemne o charakterze ekwiwalentu. Jest wymogiem na podstawie, którego można odpłatnie świadczyć usługi podlegające opodatkowaniu VAT. Dokonana zapłata nie ma związku pomiędzy zobowiązaniem się osoby otrzymującej zapłatę do wykonywania czynności, powstrzymywania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności bądź sytuacji, czyli odszkodowanie nie ma bezpośredniego związku z żadną czynnością o charakterze świadczenia usług. Opłata za zerwanie umowy o charakterze odszkodowawczym nie znajduje się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT. Takie odszkodowanie nie powinno być dokumentowane fakturą, a jedynie za pomocą noty księgowej. Podsumowując, przedterminowa opłata za zerwanie umowy przez jedną ze stron nie jest wynagrodzeniem za świadczenie usług, dlatego nie podlega opodatkowaniu VAT i nie może być dokumentowane fakturą.
Zerwanie umowy za porozumieniem stron
Jeżeli umowa zostanie zerwana za zgodą obu stron, to nie mamy do czynienia ani z rekompensatą, ani z odszkodowaniem, a ze świadczeniem wzajemnym. W tym przypadku nie można mówić o szkodzie wynikającej z nienależytego wykonania bądź niewykonania zobowiązania przez dłużnika. Potwierdzeniem tego jest wyrok NSA z 6 października 2017 roku, sygn. I FSK 182/16.
Opłata za zerwanie umowy za obopólną zgodą jest pewnego rodzaju wynagrodzeniem za określone działanie, które polega na wyrażeniu zgody na odstąpienie od umowy. W tym przypadku widać bezpośredni związek pomiędzy wykonanym świadczeniem, a otrzymanym wynagrodzeniem, które podlega opodatkowaniu VAT. W tym wypadku została spełniona przesłanka mówiąca o tym, że istnieje związek pomiędzy zapłatą, a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, co pozwala opodatkować opłatę za zerwanie umowy, podatkiem VAT.
Podsumowanie
Znane są 2 przypadki odstąpienia od umowy, które w zależności od okoliczności wywołują odmienne skutki podatkowe :
do zerwania umowy dochodzi na skutek działania jednej strony (jednostronne oświadczenie kontrahenta) – jeżeli druga strona umowy nie wyraża zgody na rozwiązanie umowy, to w takiej sytuacji dochodzi do nienależytego wykonania zobowiązania i powstaje szkoda. Odszkodowanie i rekompensata nie wchodzą w zakres świadczenia usług w rozumieniu ustawy o VAT, dlatego wpłacone kwoty nie podlegają opodatkowaniu i nie należy ich dokumentować za pomocą faktury
do zerwania umowy dochodzi na skutek wspólnej zgody obu stron – jeżeli obie strony zgodne są co do odstąpienia od umowy w zamian za opłatę, to wpłacona kwota nie jest odszkodowaniem, a wzajemnym świadczeniem obu stron. Zachodzi odpłatne świadczenie usług, które należy opodatkować podatkiem VAT i udokumentować fakturą VAT.
