Kiedy samozatrudnienie może być uznane za umowę o pracę?
Na rynku pracy znane są sytuacje, kiedy przedsiębiorcy zawierają umowy typu B2B z własnymi pracownikami. W niektórych przypadkach taka umowa może zostać uznana za umowę o pracę.
Działalność zostaje uznana za gospodarczą, jeżeli będą spełnione łącznie następujące warunki. Działalność:
ma charakter zarobkowy
jest zorganizowana
jest wykonywana w sposób ciągły
jest wykonywana we własnym imieniu.
W przypadku, kiedy działalność prowadzona jest w sposób nierejestrowany, to nie może zostać uznana za działalność gospodarczą.
W związku z powyższym większość umów B2B może być uznana za działalność gospodarczą i dlatego w ich przypadku nie można mówić, że jest świadczona praca w rozumieniu prawa pracy.
Kogo uważa się za przedsiębiorcę?
W świetle Kodeksu cywilnego za przedsiębiorcę uważa się osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, która zgodnie z ustawą posiada zdolność prawną do wykonywania czynności prawnych, która prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu. Podobna definicja przedsiębiorcy znajduje się w Prawie przedsiębiorców.
Prawo do wykonywania działalności gospodarczej
Zgodnie z ustawą Prawo przedsiębiorców każdy ma prawo do podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej, pod warunkiem, że nie jest to sprzeczne z literą prawa. Działalność musi być prowadzona zgodnie z przepisami i może być zakończona w momencie, kiedy przedsiębiorca uzna, że chce ją zakończyć. Wielu pracodawców nie chce zatrudniać pracowników na umowę o pracę i proponuje im opcję samozatrudnienia przy jednoczesnym wykonywaniu takich samych czynności jakie wykonywali w ramach umowy o pracę. Z punktu widzenia pracodawcy takie rozwiązanie jest dla niego bardziej korzystne z wielu względów. Jednak nie zawsze spotyka się z uznaniem osób zatrudnianych w ten sposób. Większość z nich wolałaby pracować na umowie o pracę.
Zatrudnienie w ramach stosunku pracy
O stosunku pracy mówimy w sytuacji, kiedy pomiędzy pracownikiem, a pracodawcą powstaje relacja prawna, w ramach której pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonych obowiązków na rzecz pracodawcy pod jego nadzorem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i w określonych przez niego ramach czasowych. Do pracodawcy należy wypłata na rzecz pracownika regularnego wynagrodzenia.
Stosunek pracy może być nawiązany na podstawie:
umowy o pracę
powołania
mianowania
wyboru
spółdzielczej umowy o pracę.
Zgodnie z Kodeksem pracy za pracownika uważa się osobę zatrudnioną na podstawie w/w stosunków. Za pracodawcę uważa się jednostkę organizacyjną, nawet taką bez osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudnia pracowników. Część pracodawców niechętnie zatrudnia osoby na umowę o pracę. W zamian proponując im umowy cywilnoprawne. Zgodnie z przepisami zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi przy zachowaniu podanych wyżej warunków nie jest zgodne z przepisami. Chęć zatrudniania pracowników na umowach B2B spowodowana jest głównie czynnikami ekonomicznymi. Umowa o pracę generuje dla pracodawcy spore koszty związane np. z zapłatą części składki na ubezpieczenia społeczne, odpowiedzialnością za pracownika oraz innymi kosztami.
Odpowiedzialność pracownika – stosunek pracy, a samozatrudnienie
Pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę są w lepszej sytuacji w porównaniu z osobami zatrudnionymi w ramach umów cywilnoprawnych. Jeżeli na przykład pracownik spowoduje szkodę, to odszkodowanie zostaje ustalone w wysokości wyrządzonej szkody, które nie może jednak być wyższe niż kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia jakie przysługuje pracownikowi w dniu jej wyrządzenia. Z kolei umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika wymaga jej naprawienia w pełnej wysokości. Odpowiedzialność pracownika nie obejmuje szkody wyrządzonej przez niego osobie trzeciej z tytułu wykonywania obowiązków pracowniczych. Taką szkodę powinien naprawić pracodawca. W tej sytuacji pracownik ponosi odpowiedzialność wobec pracodawcy zgodnie ze wskazaniami podanymi w przepisach Kodeksu pracy. Zawarcie umowy cywilnoprawnej, zwłaszcza pomiędzy dwoma przedsiębiorcami nie daje osobom zatrudnionym w ten sposób wielu zabezpieczeń jakie mają miejsce przy umowie o pracę i w związku z tym umowa cywilnoprawna jest mniej korzystna dla osób zatrudnionych na jej podstawie.
Koszt odprawy
Pracownik ma prawo do otrzymania odprawy w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. W przypadku jego śmierci w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy na skutek choroby, rodzina pracownika ma prawo do otrzymania odprawy pośmiertnej, której wysokość może wynieść nawet kwotę sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Składki na ubezpieczenie społeczne
Pracodawca ma obowiązek opłacania za każdego zatrudnionego pracownika części składek na ubezpieczenia społeczne. W przypadku zawarcia umowy B2B obowiązek zapłaty całości składek na ZUS spoczywa na pracowniku jako przedsiębiorcy.
Urlop pracowniczy oraz wypłata wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy
Pracownik zatrudniony w ramach B2B nie ma prawa do płatnego urlopu pracowniczego, chyba, że taka możliwość zostanie rozważona w umowie na podstawie zasady dotyczącej swobody umów. Dzięki tej zasadzie, strony mają prawo zawrzeć umowę wg własnego uznania, pod warunkiem, że jej treść oraz cel nie będą sprzeczne z właściwością stosunku, nie będą sprzeczne z ustawą i zasadom współżycia społecznego. Jednak pracodawcy z obawy, że taki urlop mógłby wskazywać na istnienie stosunku pracy nie są zbyt chętni do zawierania takich ustaleń. Pracownik zatrudniony na umowę o pracę ma prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w wysokości 80%, a czasami także 100% wynagrodzenia, czego pozbawiona jest osoba zatrudniona w ramach B2B.
Umowa o pracę, a umowa B2B
Podane powyżej przykłady pokazujące różnice pomiędzy dwoma rodzajami wymienionych umów wskazują, że z punktu widzenia pracodawcy, zawarta z pracownikiem umowa B2B jest dla niego korzystniejszą formą w porównaniu z umową o pracę. Z kolei dla osoby zatrudnionej korzystniejszym rozwiązaniem jest umowa o pracę, która daje mu przede wszystkim gwarancję bezpieczeństwa.
Uznanie samozatrudnienia za umowę o pracę
W niektórych okolicznościach samozatrudnienie może zostać uznane za umowę o pracę. Dzieje się tak wtedy, kiedy wystąpią określone czynniki, jak:
zobowiązanie pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy
zobowiązanie pracownika do pracy pod kierownictwem pracodawcy
zobowiązanie pracownika do pracy w miejscu oraz w czasie wyznaczonym przez pracodawcę
zobowiązanie pracodawcy do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Jeżeli wymienione warunki zostaną spełnione, to możemy mówić, że istnieje stosunek pracy. Charakterystyczną cechą jaka wyróżnia stosunek pracy od innych stosunków prawnych związanych z wykonywaniem pracy, w tym stosunków cywilnoprawnych jest podporządkowanie pracownika wobec pracodawcy i jego osobiste świadczenie pracy względem pracodawcy.
Ustalanie istnienia stosunku pracy, a orzecznictwo sądów w tym zakresie
Przy ocenie skutków zawarcia umowy B2B duże znaczenie mają orzeczenia wydawane przez sądy wskazujące przypadki, kiedy faktycznie może wystąpić stosunek pracy w ramach zawartej umowy cywilnoprawnej. I tak w wyroku z dnia 18 września 2019 roku, nr I PK 142/18, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na kilka ważnych zagadnień, które mogą wskazywać, że:
obowiązek codziennego stawiania się do pracy (przebywania w miejscu świadczenia pracy) i wykonywanie na bieżąco poleceń przełożonego zwykle świadczą o wykonywaniu pracy pod kierownictwem pracodawcy.
W uzasadnieniu wyroku sąd napisał, że:
Pracownik nie ma samodzielności w określaniu bieżących zadań. Pracowniczego podporządkowania nie można utożsamiać z permanentnym nadzorem przełożonego nad sposobem lub właściwym tempem wykonywanych czynności, wystarczy bowiem wskazanie zadania i określenie terminu jego wykonania, a następnie kontrola jakości i terminowości wykonanej pracy.
A w dalszej części wskazał, że:
Wyznaczenie granicy między samozatrudnieniem (zawarciem umowy cywilnoprawnej ze zlecającym pracę w charakterze osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą) a zatrudnieniem w ramach stosunku pracy jest w wielu przypadkach trudne lub co najmniej utrudnione ze względu na duże podobieństwo między świadczeniem pracy podporządkowanej a świadczeniem pracy tego samego rodzaju na podstawie umowy cywilnoprawnej (przede wszystkim umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu).
Zdaniem Sądu Najwyższego umowa cywilnoprawna może zostać przekształcona w umowę o pracę na podstawie oceny i wzięcia pod uwagę różnych elementów:
Ocena czy strony łączył stosunek pracy, musi uwzględniać nazwę umowy i jej treść, a także faktyczny sposób realizacji obowiązków stron. (…) Oceniając zamiar stron i cel umowy, nie można pomijać sposobu ich realizacji. Może on nie potwierdzać charakteru umowy określonego jej nazwą (…). Ocena sposobu wykonania umowy może doprowadzić do jeszcze dalej idących wniosków. Możliwe jest bowiem, że strony zawarły umowę zlecenia, ale jej realizacja przez zleceniodawcę, choćby za domniemaną zgodą zleceniobiorcy, doprowadziła do jej przekształcenia w umowę o pracę (…).
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2016 r. (I PK 139/15) zawiera zapis:
Gdy umowa faktycznie jest wykonywana w warunkach wskazujących na stosunek pracy, to takie ustalenie, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu, decyduje o charakterze łączącego strony stosunku prawnego. (…) Co więcej, sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy. (…) W rezultacie woli stron można przypisać decydujące znaczenie dopiero wtedy, gdy zawarta umowa wykazuje cechy wspólne dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem.
Cytaty pochodzące z wyżej wymienionych warunków wskazują, że ustalenie, czy podpisana umowa cywilnoprawna jest umową o pracę, czy też nią nie jest, nie jest łatwym zadaniem. Aby to stwierdzić należy ustalić, czy dana umowa spełnia określone warunki wymienione w przepisach Kodeksu pracy. Należy mieć też na uwadze, że umowa cywilnoprawna podczas jej trwania może zostać przekształcona w umowę o pracę, jeżeli zajdą ku temu wymagane okoliczności związane na przykład ze stopniem samodzielności pracownika czy obowiązkiem codziennego stawiennictwa w pracy w określonym miejscu i o określonym czasie.
Umowy cywilnoprawne z pracownikami, a stanowisko sądów
W sprawach zawierania umów cywilnoprawnych z własnymi pracownikami lub zmuszania ich do podpisywania umów B2B, sądy wypowiadają się jednoznacznie, zwłaszcza jeżeli chodzi o przypadki, kiedy to trwająca umowa o pracę zamieniana jest w cywilnoprawną, a pracownik wykonuje taką samą pracę. Zdaniem sądu tylko rzeczywiste warunki umowy mogą decydować o ocenie umowy. Należy jednak mieć na uwadze, że pozycja pracownika w kwestii przekształcenia umowy jest dużo słabsza niż pracodawcy. Przy ocenie danej umowy złożenie przez pracownika oświadczenia woli nie jest brane pod uwagę. W wyroku z dnia 17 maja 2016 roku, nr I PK 139/15 Sąd Najwyższy wskazał powody, dlaczego przy ocenie umowy decydujące znaczenie mają faktyczne warunki umowy. Jednocześnie Sąd przyznał, że pracownicy często nie mają innego wyjścia i zmuszeni są przyjąć inne warunki zatrudnienia, ponieważ brak zgody z ich strony mogłaby pozbawić ich pracy i tym samym środków do życia.
Czynniki decydujące o uznaniu umowy B2B za umowę o pracę
W swoich wyrokach w sprawach dotyczących uznania umów cywilnoprawnych za umowy o pracę, sądy stwierdzają, że tylko obecność czynników charakterystycznych dla stosunku pracy, które zostały opisane w Kodeksie pracy decyduje o tym z jakim rodzajem umowy mamy do czynienia. Jeżeli będą one występowały w umowie cywilnoprawnej, to taką umowę będzie można uznać za umowę o pracę. Podobne zasady dotyczą również umów, w których pracownik występuje w roli przedsiębiorcy. Podsumowując praca wykonywana pod kierownictwem pracodawcy na podstawie umowy B2B w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu i czasie może zostać uznana za umowę o pracę.
Konsekwencje uznania umowy B2B za umowę o pracę
Negatywnym skutkiem uznania umowy B2B za umowę o pracę mogą być konsekwencje o charakterze publicznoprawnym, takie jak:
nieprawidłowości w rozliczeniach ZUS
nieprawidłowości w rozliczeniach podatku dochodowego od osób fizycznych
nieprawidłowości w podatku VAT.
Nieprawidłowości w rozliczeniach ZUS Nieprawidłowości mogą prowadzić do powstania zaległości w rozliczeniach pracodawcy z ZUS-em, a także mogą wpływać w przyszłości na emeryturę pracownika z powodu nieodprowadzonych prawidłowo składek ubezpieczeniowych.
Nieprawidłowości w rozliczeniach podatku dochodowego od osób fizycznych
Urząd Skarbowy może zarzucić pracownikom nieprawidłowe wykazanie źródła osiąganych przychodów
pracownicy rozliczający się podatkiem liniowym w ramach umowy B2B, których dochody przekroczą I próg podatkowy mogą płacić wyższy podatek wg stawki 32%.
Opodatkowania podatkiem liniowym nie można stosować w przypadku dochodów osiąganych na podstawie umowy o pracę. W tym przypadku jedynie niższe dochody mogą być opłacalne dla pracownika. Istnieje też obawa, że duże różnice w wysokości podatku mogłyby powstać z tytułu różnicy w kosztach uzyskania przychodów, co mogłoby mieć wpływ na niższe niż oczekiwane korzyści uzyskane z niższej stawki podatku
brak możliwości pomniejszenia dochodu o rzeczywiście poniesione koszty przez pracownika zatrudnionego w ramach stosunku pracy
Prowadzenie działalności gospodarczej pozwala pracownikowi pomniejszać dochód o rzeczywiście poniesione koszty uzyskania przychodu. Przy umowie o pracę koszty występują w formie ryczałtu i są jednakowe dla wszystkich osób. Dodatkowo, jeżeli pracownik zatrudniony jest w więcej niż w jednym miejscu, to roczne koszty uzyskania przychodu nie mogą przekroczyć określonej kwoty. Natomiast koszy poniesione w działalności gospodarczej mogą być znacznie wyższe. W ich przypadku nie obowiązuje żadna granica. Jedynie w razie zakwestionowania ich przez urząd skarbowy może zostać podwyższona podstawa opodatkowania.
zakwestionowanie źródła przychodów
Nieuznanie danego źródła przychodów może okazać się problemem nie tylko dla pracownika, ale również dla pracodawcy, który w przypadku umowy o pracę jest płatnikiem, a zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej płatnik, który nie wywiązuje się ze swoich obowiązków ponosi odpowiedzialność za niepobrany podatek.
Nieprawidłowości w VAT Jeżeli świadczenia wykonywane przez osobę samozatrudnioną nie podlegają opodatkowaniu, to podatnik nie może odliczyć podatku VAT od dokonywanych zakupów. Dla pracodawcy taka sytuacja oznacza, że chociaż samozatrudniony musiałby zapłacić VAT od wystawianych przez siebie faktur, to jednak jego kontrahenci nie mieliby prawa do rozliczenia podatku z tych faktur.
Podsumowanie
Zatrudnienie w ramach B2B samo w sobie nie jest złym rozwiązaniem. Nie zawsze taka forma oznacza, że pomiędzy stronami został zawarty stosunek pracy. Często umowa cywilnoprawna zawarta pomiędzy przedsiębiorcami korzystna jest dla obu stron, ponieważ daje możliwość zawarcia elastycznej relacji dostosowanej do potrzeb obu stron. Jednak zmuszanie pracowników do zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacji, kiedy rzeczywiście pomiędzy nimi istnieje stosunek pracy nie jest dobrym pomysłem. Takie umowy mogą zostać zakwestionowane przez urzędy, które pomimo zawarcia umowy cywilnoprawnej mogą stwierdzić, że strony łączy stosunek pracy. Konsekwencją zawarcia umowy cywilnoprawnej, kiedy wykazuje ona znamiona umowy o pracę mogą być problemy w prowadzeniu rozliczeń publicznoprawnych (ZUS, Urząd Skarbowy).
