Kiedy samozatrudnienie może być uznane za stałą pracę?
Umowa o pracę jest popularną formą zatrudnienia stosowaną w Polsce. Osoba, która podpisze taką umowę może liczyć na różne przywileje przewidziane tylko dla pracowników. Inaczej jest w przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak zlecenie i dzieło, a także w przypadku samozatrudnienia B2B. Czy samozatrudnienie może stanowić stosunek pracy i z czym się to wiąże?
Samozatrudnienie to nic innego jak prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Osoba samozatrudniona jako przedsiębiorca ma wiele obowiązków związanych z działalnością firmy. W ostatnich latach bardzo popularne stało się rozwiązanie polegające na tym, że osoby zatrudnione otwierają własną działalność gospodarczą i nadal pracują na rzecz innej osoby, czyli swojego pracodawcy. Korzyścią dla takiego rozwiązania jest pobieranie wyższego wynagrodzenia w porównaniu z wykonywaniem tych samych czynności, ale tylko w ramach umowy o pracę. Z punktu widzenia pracodawcy samozatrudnienie pracownika jest dużo bardziej opłacalne niż zawarcie z nim stosunku pracy.
Do największych korzyści samozatrudnienia w przypadku pracodawcy należą:
brak konieczności opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne ZUS (samozatrudniony opłaca je sam za siebie)
brak zależności z regulacjami Kodeksu pracy, jak np.:
kwestie związane z rodzicielstwem, płatnym urlopem, zabezpieczeniem przed zwolnieniem niezgodnym z prawem
możliwość łatwego rozwiązania umowy z samozatrudnionym bez ponoszenia kosztów związanych z wypłatą dodatkowego wynagrodzenia z tytułu rozwiązania umowy.
Dla osoby pracującej samozatrudnienie jest gorszym rozwiązaniem, ponieważ osoba taka traci wszelkie przywileje związane z bycia pracownikiem, na które wskazuje Kodeks pracy.
Kiedy występuje stosunek pracy?
Stosunek pracy występuje wtedy, kiedy zostanie zawarta umowa o pracę. W przypadku, kiedy osoba zatrudniona związana jest jeszcze innym rodzajem umowy, np. umową zlecenia lub o dzieło bądź prowadzi działalność gospodarczą, to w zasadzie nie można mówić o stosunku pracy. Pracodawca nie ma wobec takiego zatrudnionego obowiązków wynikających z prawa pracy. Aby jednak można było jednoznacznie stwierdzić, czy zachodzi stosunek pracy bądź taki nie występuje należy bardziej przyjrzeć się treści zawartej umowy oraz relacjom jakie zachodzą pomiędzy stronami na gruncie zawodowym, ponieważ w niektórych sytuacjach kontrakt B2B może zostać uznany za stosunek pracy. Oznacza to, że możliwe jest korzystanie przez zatrudnionego z praw, na które wskazuje Kodeks pracy również za okres, w którym dana osoba już wykonywała pracę. Mówi o tym art. 22 par. 1 do 12 Kodeksu pracy:
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w warunkach określonych powyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych powyżej.
Według Sądu Apelacyjnego w Szczecinie czynniki takie jak: formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacanie składek, podpisanie listy obecności, wystawienie świadectwa pracy nie decydują o tym czy strony umowy w prawidłowy sposób wykonują stosunek pracy. Decyduje o tym rzeczywista realizacja umowy, która powinna być zgodna z zawartą treścią oraz powinna przebiegać w warunkach, które charakteryzują stosunek pracy pod kątem prawnym.
Wyrok z dnia 28 kwietnia 2020 roku, sygn. akt III AUa 6/20.
Kiedy samozatrudnienie można uznać za stosunek pracy?
W niektórych okolicznościach przepisy prawa pozwalają uznać stosunek cywilnoprawny za stosunek pracy. Aby jednak tak się stało osoba wykonująca czynności zawodowe na podstawie kontraktu B2B musi wnieść do sądu powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Pozew składa się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę pracodawcy. Jeżeli sąd uzna, że istniał stosunek pracy, a nie inny stosunek cywilnoprawny osoba zatrudniona może liczyć na wszelkie przywileje zagwarantowane przez Kodeks pracy. Powyższe dotyczy również sytuacji, kiedy dana osoba nie wykonuje już swoich obowiązków na rzecz oznaczonego pracodawcy.
Samozatrudnienie uznane za stosunek pracy - konsekwencje
Jeżeli samozatrudnienie zostanie faktycznie uznane za stosunek pracy, to w takiej sytuacji pracodawca ma obowiązek opłacenia wszystkich zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za taką osobę. Składki opłaca razem z pracownikiem, któremu potrąca je z wynagrodzenia w części przypadającej na pracownika. Oznacza to, że tak naprawdę pracodawca może domagać się od pracownika zwrotu zapłaty części wartości tych składek. W tym przypadku obowiązek składkowy obowiązuje od daty zawarcia umowy, którą sąd uznał za podstawę nawiązania stosunku pracy. Od tego czasu pracownikowi przysługują wszystkie świadczenia wskazane w Kodeksie pracy.
Uznanie stosunku pracy – czego może domagać się pracownik?
Pracownik, który otrzymał potwierdzenie, że wykonywane przez niego obowiązki zostały uznane za stosunek pracy ma prawo zażądać:
udzielenia mu pełnopłatnego urlopu wypoczynkowego w przysługującej mu wysokości zgodnie z prawem prawa pracy oraz innych urlopów, jeżeli wcześniej miał prawo z takich korzystać, jak np.:
urlop zdrowotny
urlop okolicznościowy ze względu na opiekę na dziecko
inne urlopy związane z rodzicielstwem
W przypadku, jeżeli nie będzie to możliwe, to zatrudniony ma prawo wystąpienia o roszczenie zapłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop
wypłaty wynagrodzenia za nadgodziny
wyrównania zaległego wynagrodzenia, jeżeli otrzymywane wynagrodzenie nie jest w wysokości minimalnej stawki wynagrodzenia za pracę w okresie świadczenia umów, kiedy nie zostało jeszcze ustalone istnienie stosunku pracy
wypłaty odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy lub powstania choroby zawodowej, jeżeli okoliczności te przypadały na okres wykonywania obowiązków wynikających z zawartej umowy
wystawienia stosownego świadectwa pracy, jeżeli umowa z zatrudniającym została zakończona
uznania okresu wypowiedzenia oraz zapłaty za ten czas ekwiwalentu pieniężnego lub cofnięcia rozwiązania istniejącej umowy w przypadku, kiedy dana osoba nie mogła zostać w tym czasie zwolniona, ponieważ była np. w wieku przedemerytalnym lub pracownica była w ciąży.
Pracownik, który otrzymał potwierdzenie zatrudnienia w ramach stosunku pracy może dochodzić swoich praw do świadczeń przysługujących mu w ramach stosunku pracy w tym samym procesie, w którym zostało ustalone istnienie stosunku pracy. W związku z tym, jeżeli zatrudniony występuje o uznanie stosunku pracy może w tym samym pozwie zawnioskować o przysługujące mu świadczenia. Pracownik może dochodzić swoich roszczeń w terminie 3 lub 10 lat. Po tych datach dochodzi do ich przedawnienia. W przypadku, kiedy istnienie stosunku pracy zostało ustalone na podstawie wyroku sądowego, to przedawnienie zaczyna biec od dnia uprawomocnienia się orzeczenia wydanego przez sąd. Okres przedawnienia płatności składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne wynosi 5 lat liczonych od momentu ich wymagalności.
Podsumowanie
Jeżeli zostanie ustalone, że samozatrudnienie było jednak pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy, to osobie przysługują różne przywileje wynikające z przepisów Kodeksu pracy. Bez znaczenia jest fakt czy pracownik nadal zatrudniony jest w tej firmie. Zatrudniony ma prawo do dochodzenia roszczeń związanych: z zapłatą zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i składkę zdrowotną, o udzielenie zaległego urlopu lub wypłatę ekwiwalentu pieniężnego. Pracownik może dochodzić przysługujących mu roszczeń w drodze prowadzonego procesu o ustalenie istnienia stosunku pracy lub w drodze odrębnego postępowania.
