Ustalenie wartości początkowej środka trwałego w kontekście amortyzacji

Prawidłowe ustalenie wartości początkowej środka trwałego ma zasadnicze znaczenie dla efektywnego naliczania amortyzacji. Zasadniczo wartość początkowa ustalana jest na podstawie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia, jednak w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się jej wycenę dokonaną przez podatnika lub biegłego rzeczoznawcę.

Wycena środków trwałych – co to jest i jak ją przeprowadzić?

Wycena środków trwałych to kluczowy proces polegający na określeniu ich wartości. Jest on niezbędny m.in. do ujęcia ich w bilansie przedsiębiorstwa oraz prawidłowego naliczania amortyzacji.
Wartość środka trwałego można określić na dwa sposoby: rynkowo lub księgowo.
Wybór metody zależy od specyfiki danego środka trwałego, celu wyceny oraz dostępnych danych.

Proces ten, podobnie jak wycena przedsiębiorstwa, wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Zlecenie wyceny ekspertom gwarantuje jej rzetelność oraz zgodność z obowiązującymi przepisami.

Środki trwałe to elementy majątku firmy, które charakteryzują się:

• przewidywanym czasem użytkowania powyżej roku,
• pełną funkcjonalnością i przeznaczeniem na potrzeby przedsiębiorstwa,
• brakiem intencji osiągania korzyści finansowych poprzez ich wzrost wartości, odsetki czy dywidendy.

Ustawa o rachunkowości wyróżnia cztery główne kategorie środków trwałych:

• nieruchomości – grunty, budynki, budowle inżynierii lądowej i wodnej,
• maszyny i urządzenia techniczne – służące do produkcji, wyposażenia lub przetwarzania materiałów,
• środki transportu – pojazdy do przewozu osób i towarów,
• inwentarz żywy.

Dodatkowo środki trwałe klasyfikuje się w 10 grupach zgodnie z obowiązującą klasyfikacją (m.in. grunty, budynki, maszyny specjalistyczne, środki transportu, narzędzia).

Jakie metody wyceny środków trwałych stosuje się w praktyce?

Wycena środków trwałych odbywa się zgodnie z ustawą o rachunkowości i obejmuje:

• metodę rynkową – bazuje na aktualnej wartości podobnych aktywów,
• metodę kosztową – określa wartość na podstawie kosztów nabycia lub wytworzenia, pomniejszonych o amortyzację,
• wartość użytkową – uwzględnia potencjalne przychody generowane przez dany środek trwały,
• netto realną wartość sprzedaży – oszacowuje cenę możliwą do uzyskania przy sprzedaży środka trwałego.

Podstawy prawne ustalania wartości początkowej środka trwałego

Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, amortyzacji podlegają środki trwałe, które stanowią własność lub współwłasność podatnika, są nabyte lub wytworzone przez niego we własnym zakresie, są kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania. W szczególności dotyczy to:

• budowli, budynków i lokali stanowiących odrębną własność,
• maszyn, urządzeń oraz środków transportu,
• innych przedmiotów, które mają przewidywany okres używania dłuższy niż rok.

Środki trwałe należy wprowadzić do ewidencji najpóźniej w miesiącu, w którym zaczynają być używane. W przypadku chęci amortyzowania środka trwałego, konieczne jest ustalenie jego wartości początkowej, która stanowi podstawę do obliczania odpisów amortyzacyjnych.

Zasady ustalania wartości początkowej

Wartość początkową środka trwałego określa art. 22g ustawy o PIT. W przypadku odpłatnego nabycia, wartość początkową stanowi cena zakupu. Jeżeli środek trwały był używany przez podatnika przed wprowadzeniem go do ewidencji i nie był wcześniej amortyzowany, wartością początkową będzie cena nabycia, nie wyższa jednak niż jego wartość rynkowa. Natomiast w przypadku wytworzenia środka trwałego we własnym zakresie, wartość początkową stanowi koszt wytworzenia.

Zgodnie z art. 22g ust. 3, do ceny nabycia zalicza się nie tylko kwotę należną sprzedawcy, ale również dodatkowe koszty związane z zakupem, takie jak koszty transportu, montażu, ubezpieczenia, a także wszelkie opłaty notarialne, skarbowe, czy podatki. W przypadku importu, cena nabycia obejmuje również cło oraz podatek akcyzowy.

Koszt wytworzenia, zgodnie z art. 22g ust. 4, to suma wydatków na składniki majątku i usługi obce niezbędne do wytworzenia środka trwałego, a także wynagrodzenia pracowników, którzy uczestniczyli w jego wytworzeniu. Koszty takie jak wynagrodzenia podatnika, jego małżonka czy dzieci, a także koszty ogólne zarządu czy sprzedaży, nie są zaliczane do kosztu wytworzenia.

Wyjątki od ogólnych zasad ustalania wartości początkowej

Zgodnie z art. 22g ust. 8 i 9, w sytuacjach, gdy nie można ustalić ceny nabycia (np. dla środków trwałych nabytych przed założeniem ewidencji), wartość początkową można ustalić na podstawie wyceny przeprowadzonej przez podatnika, uwzględniając ceny rynkowe podobnych środków trwałych z poprzedniego roku. W przypadku wytworzenia środka trwałego, gdy nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia, wartość początkową ustala biegły, bazując na wycenach rynkowych.

Ograniczenia w ustalaniu wartości początkowej na podstawie wyceny

Możliwość ustalenia wartości początkowej środka trwałego na podstawie wyceny dotyczy wyjątkowych sytuacji, w których podatnik nie dysponuje dokumentacją dotyczącą poniesionych wydatków na nabycie lub wytworzenie danego składnika majątku. Przepisy przewidują, że „podatnik nie może ustalić” wartości początkowej wyłącznie w przypadkach, które mają charakter obiektywny, tj. związane z brakiem wymaganej dokumentacji lub sytuacjami niezależnymi od podatnika, np. w wyniku zniszczenia dokumentów.

PRZYKŁAD 1
Pan Jacek, przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą, nabył nieruchomość 15 lat temu. Z powodu wzrostu wartości rynkowej nieruchomości, która od tego czasu znacznie wzrosła, zastanawia się, czy może zwiększyć odpisy amortyzacyjne, ustalając nową wartość początkową na podstawie wyceny biegłego rzeczoznawcy.

Zgodnie z przepisami, nie jest możliwe ustalenie nowej wartości początkowej środka trwałego na podstawie wyceny rynkowej, jeżeli środek trwały został już wcześniej wprowadzony do ewidencji. Wartość początkowa środka trwałego powinna pozostać zgodna z ceną nabycia. Wzrost wartości rynkowej nieruchomości nie daje podstaw do jej ponownej wyceny w celu zwiększenia odpisów amortyzacyjnych.

W podobnej sprawie Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, w interpretacji z dnia 7 maja 2024 r., wskazał, że ustalenie wartości początkowej na podstawie wyceny może dotyczyć tylko przypadków, gdy środek trwały został nabyty przed założeniem ewidencji środków trwałych, bądź gdy nie ma możliwości ustalenia ceny nabycia lub kosztu wytworzenia. Nie jest natomiast możliwe dokonywanie korekty wartości początkowej na podstawie aktualnych cen rynkowych, nawet jeśli wartość rynkowa nieruchomości wzrosła.

Kilka słów podsumowania 

Wartość początkowa środka trwałego stanowi fundament dla naliczania odpisów amortyzacyjnych, dlatego jej ustalenie musi opierać się na ściśle określonych zasadach. Choć w wyjątkowych przypadkach możliwe jest ustalenie wartości początkowej na podstawie wyceny, dotyczy to jedynie sytuacji, w których niemożliwe jest ustalenie tej wartości w sposób standardowy. Zasadniczo wartość początkowa powinna odpowiadać cenie nabycia lub kosztowi wytworzenia, a wszelkie zmiany w tej kwestii muszą wynikać z obiektywnych okoliczności.

Data publikacji: 2024-11-28, autor: FakturaXL