Jak rozwiązać spółkę jawną?

Spółka jawna to jedna z form prowadzenia działalności gospodarczej. Funkcjonuje na zasadach opisanych w Kodeksie spółek handlowych. Przepisy wyznaczają również sytuacje, kiedy można rozwiązać spółkę i na jakich zasadach się to odbywa.

Jakie są przyczyny rozwiązania spółki?

Ustawa wydana 15 września 200 r. – Kodeks spółek handlowych podaje przyczyny rozwiązania spółki, a wśród nich:

• przyczyny wyznaczone w umowie spółki,
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników spółki,
• ogłoszenie upadłości spółki,
• śmierć wspólnika albo ogłoszenie jego upadłości,
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika albo wierzyciela wspólnika,
• prawomocne orzeczenie sądu [por. 58 § 1 KSH].

Jeżeli umowa spółki została przygotowana przy pomocy wzorca umowy, rozwiązanie spółki w formie uchwały odbywa się w taki sam sposób, czyli z zastosowaniem wzorca uchwały widniejącego w systemie teleinformatycznym. Aby podjąć uchwałę, należy uzupełnić wymagany formularz, a następnie podpisać uchwałę kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Uchwała zawarta w ten sposób ma taką samą moc jak uchwała przygotowana w formie pisemnej [por. art. 58 § 2 KSH].

Rozwiązanie spółki jawnej jest związane z samymi wspólnikami oraz spółką. Trzeba wyraźnie podkreślić, że wystąpienie przyczyn rozwiązania spółki jawnej nie jest jednoznaczne, z tym że spółka kończy swoje istnienie. Niezbędne jest wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców i wtedy jest ona uznana za rozwiązaną.  

Wypowiedzenie umowy spółki jawnej jedynie przez jednego wspólnika lub wybranych wspólników nie oznacza od razu rozwiązania spółki, jeżeli inni wspólnicy zechcą kontynuować działanie spółki, będzie istnieć dalej.

Przepisy wskazują również na inne przyczyny rozwiązania spółki jawnej, a wśród nich:

• połączenie z inną spółką, co jest równoznaczne z powstaniem nowej spółki kapitałowej [por. 491 § 2 KSH],
• przejęcie spółki osobowej przez spółkę kapitałową [por. 491 § 1 KSH],
• zaniechanie obowiązku zaktualizowania danych rejestrowych [por. 25 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym],
• postępowanie o rozwiązaniu podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego [por. 25a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym].

Orzecznictwo sądowe przedstawia następujące stanowisko:

wystąpienie przyczyny rozwiązującej spółkę nie oznacza utraty przez nią osobowości prawnej i zdolności sądowej. Spółka w okresie likwidacji istnieje nadal, może także wytaczać powództwa [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 2010 r., sygn. akt I ACa 544/10],
stwierdzając, że przyczyna rozwiązania spółki jawnej tworzonej przez dwóch wspólników jest spowodowana przez jednego z nich sąd może przyznać drugiemu majątek tej spółki, z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007 r., sygn. akt IV CSK 165/07].

Przepisy KSH wskazują, że spółka zostaje przedłużona na czas nieoznaczony, jeżeli po wystąpieniu przesłanek do rozwiązania widniejących w umowie, kontynuuje swoją działalność po uzyskaniu zgody wszystkich wspólników spółki. Jak rozumieć tę zasadę? W praktyce oznacza to, że nawet gdy wystąpią przesłanki do rozwiązania spółki jawnej, nie ma przeciwwskazań do jej kontynuowania, ale tylko w przypadku gdy zostanie wyrażona wola, czyli żaden ze wspólników nie będzie miał ku temu przeciwwskazań. Zgodę wspólników uzyskuje się w formie ustnej albo pisemnej.

Wypowiedzenie umowy spółki jawnej

Przepisy art. 61 KSH wskazują, że:

• spółka podpisana na czas nieoznaczony może zostać wypowiedziana przez wspólnika na sześć miesięcy przed zakończeniem roku obrotowego [por. 1].
• jeżeli spółka jest podpisana na czas życia wspólnika, traktuje się ją jak spółkę zawartą na czas nieoznaczony [por. 2],
• aby wypowiedzieć spółkę, oświadczenie musi zostać przygotowane w formie pisemnego oświadczenia dostarczonego innym wspólnikom albo wspólnikowi, który został wybrany do reprezentowania spółki [por. 3].

Istnieją dwie możliwości wystąpienia wspólnika ze spółki - dobrowolne wystąpienie ze spółki albo przymusowe wystąpienie, kiedy wypowiedzenie odbywa się poprzez wierzyciela. Omawiane zasady dotyczą jedynie spółek zawartych na czas nieokreślony. Należy wyraźnie podkreślić, że umowy podpisane na czas oznaczony, nie mogą zostać wypowiedziane

Wspólnik ma prawo wypowiedzieć umowę spółki sześć miesięcy przed zakończeniem roku obrotowego. Warto wiedzieć, że rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.

Orzecznictwo również odnosi się do formy wypowiedzenia umowy spółki:

Wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze prawnokształtującym, nie może być złożone z zastrzeżeniem warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Pozostawałoby to w sprzeczności z istotą tego rodzaju czynności prawnej, której celem jest definitywne uregulowanie łączącej strony stosunku prawnego. Kłóciłoby się z tym uzależnienie takiego skutku od zdarzenia przyszłego i niepewnego, na który strony nie mają wpływu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt I ACa 316/08].

Wypłata udziału po wystąpieniu wspólnika ze spółki

Jeżeli dojdzie do wystąpienia wspólnika ze spółki, wartość udziału kapitałowego wspólnika lub jego spadkobiercy zostaje oznaczona przy pomocy osobistego bilansu, w którym brana jest pod uwagę wartość zbywcza majątku spółki [por. art. 65 § 1 KSH].

Dniem bilansowym jest:

• dla wypowiedzenia - ostatni dzień roku obrotowego, kiedy minął termin wypowiedzenia,
• jeżeli wspólnik poniesienie śmierć albo ogłoszona zostanie upadłość – dzień śmierci lub dzień ogłoszenia upadłości,
• gdy dojdzie do wyłączenia wspólnika poprzez prawomocne orzeczenie sądu - dzień wniesienia pozwu [por. 65 § 2 KSH].

Dodatkowo:

• udział kapitałowy należy wypłacić w pieniądzu [por. 3],
• jeżeli wspólnik wniósł do spółki rzeczy jedynie do używania, zostają one zwrócone w naturze [por. § 3],
• gdy udział kapitałowy wspólnika, który ze spółki występuje albo spadkobiercy wspólnika przy rozliczeniu wskazuje na wartość ujemną, ma obowiązek wyrównać brakującą wartość, która została wyliczona dla każdego wspólnika [por. 4],
• wspólnik występujący i spadkobierca wspólnika biorą udział zarówno w zysku, jak i stracie ze spraw, które jeszcze nie zostały sfinalizowane, ale nie mają żadnego wpływu na to, w jaki sposób się odbywają. Przysługuje im prawo uzyskania stosownych wyjaśnień, rachunków i podziału zysków oraz strat na zakończenie każdego roku obrotowego [por. 5].

W omawianej regulacji nie występuje definicja wartości zbywczej spółki jawnej. Szczegółowe informacje można znaleźć w specjalnym bilansie na dzień wystąpienia wspólnika. Wartość zbywcza jest równoznaczna z wartością rynkową, co oznacza, że w/w bilans bierze pod uwagę wartość rynkową wszystkich materialnych składników majątku powodowej Spółki, wliczając do tego również pasywa [tak wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 października 2012 r., sygn. akt I ACa 544/12].

Rozwiązanie spółki przez sąd

Art. 63 KSH przekazuje kilka ważnych informacji:

• każdy ze wspólników spółki ma możliwość rozwiązania spółki przez sąd, z zastrzeżeniem, że muszą istnieć ku temu ważne powody [por. 1],
• gdy istotny powód występuje po stronie jednego ze wspólników, sąd dysponuje prawem, aby na wniosek innych wspólników orzec o wyłączeniu jednego wspólnika ze spółki [por. 2],
• przeciwne postanowienia umowy są nieważne [por. 3].

Regulacja wskazuje, że każdy wspólnik może zażądać rozwiązania spółki jawnej, gdy ma ku temu ważne powody. Przy czym trzeba równocześnie zaznaczyć, że w przepisach nie znajdziemy dokładnych informacji, czym są „ważne powody”. Aby dobrze zrozumieć tę kwestię, warto zapoznać się z orzecznictwem sądowym, gdyż tę kwestię zawsze rozstrzyga sąd.

Orzecznictwo sądowe przedstawia następujące stanowisko:

Ważne powody mogą mieć charakter obiektywny, tj. przedmiotowy, niezwiązany z osobą któregokolwiek ze wspólników (np. trwała niemożność osiągnięcia celu gospodarczego spółki, zmniejszenie majątku spółki powodujące, że dalsza jej działalność jest niemożliwa lub niecelowa, trwała niezdolność do konkurowania na rynku), lub subiektywny, tj. podmiotowy, odnoszący się do osoby wspólnika. Jednocześnie przyczyny subiektywne mogą stanowić okoliczności zawinione przez wspólnika (np. naruszenie zakazu konkurencji – art. 57 § 3 k.s.h., popełnienie przestępstwa, nieuczciwe lub niedbałe prowadzenie spraw spółki, dokonanie czynów na szkodę innego wspólnika), a także niezawinione (np. długotrwała choroba wspólnika, konieczność wyjazdu za granicę, opuszczenie miejscowości, w której spółka ma siedzibę i prowadzi swą działalność, niemożność wniesienia umówionego wkładu, której nie można było przewidzieć),

Ogólnie stwierdzono, że ważnym powodem są takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki lub czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym. W każdym przypadku ocena tego, czy okoliczności stanowiące podstawę złożenia powództwa o wykluczenie wspólnika stanowią ważny powód w rozumieniu art. 63 § 2 k.s.h. należy do sądu [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 381/15].
W art. 63 § 2 k.s.h. brak odwołania do art. 63 § 1 k.s.h., a przepisy te regulują dwa różne postępowania, które mają odmienny cel i funkcję. „Ważny powód” uzasadniający wyłączenie wspólnika, nie może być utożsamiany z „ważnym powodem” uzasadniającym rozwiązanie spółki, choć pojęcia te w znacznej części stanów faktycznych będą się pokrywać. Wyłączenie wspólnika ma na celu uzdrowienie sytuacji w spółce wówczas, gdy negatywne zjawiska występujące w ramach jej funkcjonowania, są wywoływane przez określonego wspólnika, a nie ma potrzeby całkowitego zaprzestania działalności przez spółkę [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., sygn. akt II CSK 781/15].

Bazując na podanych powyżej informacjach, przesłanka ważnego powodu to każdy ważny powód w znaczeniu obiektywnym.
W praktyce oznacza to różnorodne działania, jak i zaniechania, na przykład:

• brak możliwości uzyskania celu gospodarczego spółki jawnej,
• zmniejszenie majątku spółki,
• trwały brak zdolności do konkurowania na rynku gospodarczym,
• uchylanie się wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw czy reprezentowania spółki,
• brak wkładu mimo żądania wydanego przez spółkę,
• długotrwała choroba wspólnika,
• obowiązek wyjazdu na stałe za granicę przez wspólnika.

Jeżeli ważne powody dotyczą tylko jednego wspólnika, nie ma przeciwwskazań, aby tylko on został wyłączony ze spółki jawnej.

Kontynuacja prowadzenia spółki jawnej

Art. 58 KSH wskazuje, że wystąpienie przesłanek nie zawsze jest równoznaczne z zakończeniem funkcjonowania spółki jawnej. Spółka przestaje działać dopiero po wykreśleniu z rejestru. 

Art. 64 § 1 KSH wskazuje, że pomimo:

• śmierci,
• ogłoszenia upadłości wspólnika,
• wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika bądź jego wierzyciela spółka funkcjonuje bez zmian, oczywiście, pod warunkiem że w umowie spółki występują takie informacje albo wspólnicy podejmą taką decyzję.

Jeżeli wspólnik umrze albo dojdzie do ogłoszenia upadłości, dalsze istnienie spółki musi zostać stwierdzone od razu po zaistniałych okolicznościach. Z kolei przy wypowiedzeniu umowy działania muszą zostać podjęte przed upływem terminu wypowiedzenia. Jeżeli te zasady nie zostaną przestrzegane, spadkobierca, syndyk albo wspólnik, który zdecydował się na wypowiedzenie umowy spółki oraz jego wierzyciel mają prawo domagać się likwidacji – to zasady zgodne z art. 64 § 2 KSH].

Kilka słów podsumowania

Art. 58 KSH dokładnie wyznacza okoliczności oraz proces rozwiązania spółki jawnej. Z zastrzeżeniem, że dopiero w momencie wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców, następuje ustanie bytu prawnego podmiotu. Nawet gdy zajdą przesłanki do rozwiązania spółki, nie musi ona zostać rozwiązana, pod warunkiem że wspólnicy mają odmienne zamiary.

Data publikacji: 2023-06-14, autor: FakturaXL