Jak obliczyć odsetki ustawowe?

Odsetki ustawowe to kwestia ważna dla każdego wierzyciela, który nie otrzymuje na czas należności. Zwiększenie kwoty jest uwarunkowane wydłużonym czasem oczekiwania na uregulowanie płatności. Jeżeli w podpisanej umowie nie zawarto informacji o odsetkach umownych, strony obowiązują odsetki ustawowe. Stawki obowiązujące w 2023 roku zostały ogłoszone 8 września 2022 roku.

Odsetki ustawowe – co to jest?

Odsetki ustawowe dzielą się na odsetki za opóźnienie oraz kapitałowe. Obie propozycje zostaną omówione w niniejszym artykule. Najpierw skupimy się odsetkach ustawowych za opóźnienie. Kwota jest naliczana od niezapłaconych w wyznaczonym terminie należności. To zadośćuczynienie dedykowane dla każdego, kto zmaga się z nieuregulowaną wierzytelnością. Odsetki są naliczane zarówno przez przedsiębiorców, jak i osoby fizyczne. Co ciekawe, nie trzeba informować o tym dłużnika.

Jak działają odsetki ustawowe za opóźnienie?

Posiłkując się art. 481 § 1kc, dowiadujemy się, że odsetki nalicza się na skutek przesunięcia terminu zapłaty, nie wymaga się, aby wierzyciel poniósł stratę związaną ze zwłoką. Odsetki są naliczane także w sytuacji, kiedy dłużnik nie miał żadnego wpływu na opóźnienie płatności.  

PRZYKŁAD 1
Bank kontrahenta zmagał się z poważną awarią systemu, co przyczyniło się do opóźnienia płatności o 3 dni (brak dostępu do konta). W omawianej sytuacji wierzyciel może uzyskać odsetki ustawowe za opóźnienie, gdyż płatność była zrealizowana po czasie.

Ile wynoszą odsetki ustawowe za opóźnienie?

Wartość odsetek jest zmienna. Określa się ją na podstawie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP) oraz 5,5 punktów procentowych (w dalszej kolejności wpisanych jako pp). To minimalna stopa. Nie ma przeciwności, żeby odsetki za opóźnienie były obliczone na wyższą kwotę.

Jakie stawki za opóźnienie obowiązywały w 2022 roku?
W 2022 i 2023 roku stawki za opóźnienie uplasowały się na poziomie 12,25 procent. Taki wynik uzyskaliśmy po dodaniu bieżącej stopy NBP (6,75) oraz 5,5 punktów procentowych. Od 8 września 2022 roku obowiązuje stopa referencyjna w wysokości 6,75 procent. Ta liczba została podana w Dzienniku Urzędowym NBP (pozycja 16). Wcześniejsza stopa referencyjna była równa 6,50 procent i obowiązywała od 8 lipca do 8 września 2022 roku.

Odsetki ustawowe za opóźnienie a odsetki kapitałowe

Odsetki kapitałowe, które również zaliczają się do odsetek ustawowych, nalicza się jako suma stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych (zgodnie z art. 359 kc). Aktualnie odsetki kapitałowe są równe 10,25 procent (6,75 proc + 3,5 mm).

Wartość nowych odsetek obowiązuje od momentu wejścia w życie uchwały RPP o nowym poziomie stopy referencyjnej. Obwieszczenie Ministra Finansów jest publikowane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. To sposób, żeby potwierdzić, jaki jest poziom odsetek (wcześniej publikowana jest uchwała RPP).

Ustawowe odsetki za opóźnienie kształtowały się następująco:

• 22 lipca 2022 r., (M.P. z 2022 r., poz. 710)
• 4 lipca 2022 r., (M.P. z 2022 r., poz. 673)
• 1 czerwca 2022 r. (M.P. z 2022 r., poz. 586)
• 11 maja 2022 r. (M.P. z 2022 r., poz. 482),
• 28 marca 2022 r. (M.P. z 2022 r., poz. 375), 
• 23 lutego 2022 r. (M.P. z 2022 r., poz. 285),
• 24 stycznia 2022 r. (M.P. z 2022 r., poz. 109),
• 28 grudnia 2021 r. (M.P. z 2021 r., poz. 1202),
• 29 listopada 2021 r. (M.P. z 2021 r., poz. 1097),
• 18 października 2021 r. (M.P. z 2021 r., poz. 953).

Maksymalne odsetki za opóźnienie w 2022 roku

Możliwość wyznaczenia maksymalnej wysokości odsetek jest uwarunkowana przepisami art. 481 § 2 [1] kc. Zabrania się, aby w stosunku rocznym odsetki były dwa razy większe od poziomu odsetek ustawowych za opóźnienie. Ten rodzaj nazywany jest odsetkami maksymalnymi za opóźnienie.

W 2022 roku wartości przedstawiały się następująco:

• Od 4 stycznia 2022 r. wynosiły one 14,5 proc., bo 2 x 7,25 proc.,
• do 8 lutego 2022 r.  wynosiły 15,5 proc., bo 2 x 7,75 proc,
• do 8 marca 2022 r. wynosiły 16,5 proc., bo 2 x 8,25 proc.,
• do 6 kwietnia 2022 r. wynosiły 18 proc., bo 2 x 9 proc.,
• do 5 maja 2022 r. wynosiły 20 proc., bo 2 x 10 proc.,
• do 8 czerwca 2022 r. wynosiły 21,50 proc., bo 2x10,75 proc.,
• do 7 lipca 2022 r. wynosiły 23,00 proc., bo 2x11,50 proc., 
• do 7 września 2022 r. wynosiły, 24,00 proc., bo 2x12,00 proc.

Maksymalne odsetki, których musimy przestrzegać, zostały ustalone w dniu 8 września 2022 roku i mowa o wartości 24,50 proc (obliczone 2x 12,25).

Każdy podmiot ma prawo zawrzeć w umowie indywidualne zapisy i ustalenia, jednak jednym z warunków przygotowania dokumentu jest przestrzeganie przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie. Ta zasada dotyczy również przepisów prawa pochodzących z innego kraju (mowa o umowach podpisywanych pomiędzy polsko-zagranicznymi stronami). W drugim przypadku mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.

Wartość odsetek ustawowych – wzór na obliczenie

Obliczanie odsetek ustawowych za opóźnienie odbywa się z wykorzystaniem wzoru przytoczonego poniżej. Trzeba przede wszystkim znać liczbę dni zwłoki i wartość długu.

Wzór na obliczanie odsetek:

kwota zaległości X liczba dni zwłoki X stopa odsetek ustawowych  / 365

gdzie 365 to liczba dni roku, gdyż to liczba wskazana przez ustawodawcę (art. 114 kc).

Kiedy odsetki są naliczane za różne okresy, czyli na przykład rok 2021 oraz 2022, wymaga się policzenia ich oddzielnie dla każdego poziomu (zgodnie z datami, w jakich wystąpił dług). W dalszej kolejności odbywa się podsumowanie obliczonych kwot i podstawienie ich do wzoru.

Dużym uproszczeniem stosowanym przez wierzycieli jest korzystanie z automatycznych kalkulatorów pozwalających obliczyć odsetki uwarunkowane wysokością oraz dokładnie oznaczonymi datami. Korzystając z kalkulatora, wierzyciel nie musi znać obowiązujących stawek i samodzielnie wykonywać obliczeń.

PRZYKŁAD 2
Wartość długu wynosi 1 000 zł, a termin płatności upłynął 60 dni temu. W takiej sytuacji przy 12-procentowej stopie odsetek ustawowych wierzyciel ma prawo naliczyć dodatkowe 19,73 zł za opóźnienie, zgodnie ze wzorem:
1000 PLN X 60 dni X 12%
-------------------------------------------------- = 19.73 PLN
                      365

Kalkulatory odsetek ustawowych – dlaczego warto z nich skorzystać?

Najszybszym sposobem obliczenia odsetek ustawowych jest skorzystanie z gotowych kalkulatorów dostępnych na wielu stronach związanych z finansami. Wymaga się jedynie podania okresu, jaki upłynął od wyznaczonego terminu płatności oraz kwoty zobowiązania. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia, który przypada po niezrealizowanym terminie płatności. Końcowy wynik zostaje automatycznie zaokrąglony do dwóch miejsc po przecinku.

Jeżeli w kalkulatorze znajdą się bardziej szczegółowe dane, do kwoty doliczone zostaną również odsetki z czynności prawnych (kapitałowych) stanowiących formę wynagrodzenia za używanie obcego kapitału, do których zalicza się pożyczki i kredyty. W przypadku, gdy w umowie nie znajdują się żadne zapisy dotyczące odsetek od czynności prawnych, wymaga się zastosowania wartości ustawowych, zgodnie z art. 359 Kodeku  cywilnego obliczonych z wykorzystaniem sumy stopy referencyjnej NBP oraz 3,5 pp.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – zasady wraz ze stawkami

Odsetki ustawowe są dedykowane osobom fizycznym. Zupełnie inaczej przedstawiają się zasady naliczania odsetek, a także ich wartość w przypadku przedsiębiorców - ustawa z dnia 8 marca 2013 roku o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 424; dalej: ustawa).

W umowie znajdują się informacje dotyczące transakcji przedsiębiorców krajowych oraz zagranicznych, osób wykonujących wolny zawód oraz podmiotów publicznych.

Prezentowany rodzaj odsetek może zostać zastosowany dla długów wynikających z umów, które:

• są odpłatne,
• są związane z dostawą towarów lub świadczeniem usług, na przykład przeniesienie praw do rzeczy,
• zostały zawarte w ramach prowadzonej działalności.

Art. 11b ustawy wskazuje, że do wyznaczenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych, wykorzystuje się stopę referencyjną NBP ustaloną:

• 1 stycznia danego roku - do odsetek należnych od 1 stycznia do 30 czerwca tego samego roku,
• 1 lipca danego roku - do odsetek należnych od 1 lipca do 31 grudnia tego samego roku.

W pierwszej połowie 2022 roku kształtowały się w taki sposób dla dłużników, którzy są:

• publicznymi podmiotami leczniczymi - 9,75 proc. (bo stopa referencyjna NBP z 1 stycznia 2022 r. + 8pp),
• innymi niż publiczny podmiot leczniczy - 11,75 proc. (bo stopa referencyjna NBP z 1 lipca 2022 r. + 10pp).

Podstawa prawna:

• Dziennik Urzędowy NBP z 2021 r.
• Dziennik Urzędowy NBP z 2022 r.

Data publikacji: 2023-02-15, autor: FakturaXL