Umowa sprzedaży i umowa darowizny, to dwie najbardziej popularne umowy w Polsce. Umowa darowizny najczęściej zawierana jest pomiędzy osobami fizycznymi, przeważnie członkami najbliższej rodziny. Czy umowa darowizny dotyczy również przedsiębiorstw?
Na chwilę obecną w Polsce działalność gospodarcza może być wykonywana w kilku różnych formach. Dostępna jest:
nierejestrowana jednoosobowa działalność gospodarcza – brak wpisu do jakiegokolwiek rejestru. Przedsiębiorca ma obowiązek rozliczania się z podatków od uzyskanych dochodów
rejestrowana jednoosobowa działalność gospodarcza – wpis do CEIDG
spółki prawa handlowego – wpis do KRS (spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, akcyjna, z o. o.)
spółki prawa cywilnego – spółka cywilna zakładana przez osoby wykonujące zarejestrowaną jednoosobową działalność gospodarczą
spółdzielnia.
Każda z wymienionych form, to różne prawa i obowiązki wynikające dla danego przedsiębiorcy, który może być stroną umowy darowizny. W zależności od formy wykonywanej działalności gospodarczej, umowa darowizny może mieć różny kształt.
Umowa darowizny – forma
Artykuły 888 i 890 Kodeksu cywilnego zawierają zapisy dotyczące umowy darowizny. Zgodnie z zapisaną treścią art. 888 KC: „§ 1. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.”. Darczyńca ma obowiązek złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego. Umowa darowizny zawarta bez zachowania formy notarialnej, ale przy przyrzeczeniu, że świadczenie zostało spełnione, pozostaje ważna. Uregulowania te nie naruszają przepisów, które z powodu przedmiotu darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron umowy. Umowa darowizny może mieć formę pisemną, ustną lub dorozumianą (została zawarta w sposób pozajęzykowego zachowania, które w sposób oczywisty pokazało wolę stron - porozumienie nie zostało zawarte ustnie, ani na podstawie pisemnego oświadczenia). Jeżeli przedmiot zobowiązania będzie dotyczył nieruchomości darowizna musi być koniecznie zawarta w formie aktu notarialnego. Inaczej będzie nieważna. Potwierdzeniem powyższego może być wyrok SA w Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 roku, sygn. akt I ACa 623/18 o treści:
Zgodnie z art. 890 § 1 kc oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczona darowizna została spełniona. W wypadku braku aktu notarialnego, w razie wątpliwości należy brać pod uwagę wolę darczyńcy. Do przyjęcia, że darowizna miała miejsce, konieczne jest wykazanie woli darczyńcy przysporzenia na rzecz obdarowanego, kosztem majątku darczyńcy.
Darowizna na rzecz przedsiębiorstwa
W przypadku jeżeli przedmiotem darowizny będzie przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część, to może ona przybierać szczególną formę. Przede wszystkim musi być zawarta w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie. Jeżeli taka darowizna zostanie zawarta w zwykłej formie pisemnej, to będzie nieważna, pod warunkiem, że przedmiot darowizny został już wcześniej przekazany obdarowanemu. W Polsce brak jest jakichkolwiek ograniczeń co do bycia obdarowanym, dlatego przedsiębiorca może być stroną umowy darowizny niezależnie od tego jaką formę prawną wybrał w prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo może być zarówno darczyńcą, jak i obdarowanym. Darowizna przekazana przedsiębiorcy w ramach nieodpłatnego świadczenia wymaga wykazania przychodu z tego tytułu w księgach podatkowych przedsiębiorcy. Jest to zgodne z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku od osób fizycznych, w którym znajduje się określenie, że przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze oraz wartości pieniężne i wartość świadczeń otrzymanych w naturze oraz innych otrzymanych świadczeń. Powyższe potwierdza interpretacja wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 20 grudnia 2012 roku, sygn. akt ITPB3/423-608b/12/PS o treści:
Przychodem co do zasady jest w szczególności wartość otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo nieodpłatnie rzeczy lub praw, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo nieodpłatnych świadczeń, z wyjątkiem świadczeń związanych z używaniem środków trwałych otrzymanych przez zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, spółki użyteczności publicznej z wyłącznym udziałem jednostek samorządu terytorialnego albo ich związków od Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków w nieodpłatny zarząd bądź używanie.
Jeżeli przedsiębiorca otrzyma darowiznę od osób zaliczonych do I oraz II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, to takie świadczenie zwolnione jest z podatku. W praktyce dotyczy to jedynie przedsiębiorców prowadzących działalność w formie spółki cywilnej lub jednoosobowej działalności gospodarczej. Przy działalności wykonywanej w formie spółek prawa handlowego nie występują relacje w grupach podatkowych. W tym przypadku zarówno darczyńca jak i obdarowana spółka nie należą do żadnej z grup podatkowych. Wolne od podatku są te darowizny, które zostały otrzymane od członków najbliższej rodziny (małżonek, wstępni, zstępni, pasierb, pasierbica, macocha, ojczym, rodzeństwo, zięć, synowa lub teściowie).
PRZYKŁAD 1 Przedsiębiorca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Zajmuje się usługami informatycznymi. Od dziadka otrzymał darowiznę z zastrzeżeniem, że otrzymane środki pieniężne może przeznaczyć jedynie na rozwój firmy. Nie może ich wykorzystać na cele prywatne. Otrzymana darowizna jest wolna od podatku, ale musi być ujęta w księgach podatkowych (przychód z prowadzonej działalności).
PRZYKŁAD 2 Przedsiębiorca prowadzi działalność w formie spółki z o. o. utworzonej przez 7 wspólników. Jest to duża firma działająca na rynku od kilku lat. Przedmiotem działalności jest handel owocami importowanymi. Małżonek jednego ze wspólników przekazał darowiznę na rzecz spółki. Przedmiotem darowizny były krzesła biurowe. Darowizna musi być ujęta w księgach podatkowych firmy jako osiągnięty przychód podlegający opodatkowaniu. Podmiotem obdarowanym nie jest wspólnik będący małżonkiem, a spółka.
Wartość nieodpłatnych świadczeń powinna zostać ustalona:
wg cen stosowanych wobec innych odbiorców – przedmiotem świadczeń są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej podmiotu dokonującego świadczenia
wg cen zakupu – przedmiotem świadczeń są zakupione usługi
wg wartości czynszu jaki przysługiwałby w przypadku zawarcia umowy najmu lokalu – przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu
wg cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku przy uwzględnieniu w szczególności ich stanu i stopnia zużycia, czasu i miejsca udostępnienia – pozostałe przypadki
Darowizny otrzymane przez przedsiębiorstwo nie rodzą skutków podatkowych w podatku VAT. Darowizna dokonana na rzecz spółki nie jest objęta obowiązkiem zapłaty podatku po stronie jej wspólników lub akcjonariuszy. Jednak już sama spółka musi zapłacić podatek. Potwierdzeniem jest pismo z dnia 30 czerwca 2016 roku Izby Skarbowej w Katowicach, sygn. akt IBPB-2-1/4515-130/16/HK:
Przy darowiźnie na rzecz spółki osobowej nie powstaje obowiązek podatkowy po stronie jej udziałowców.
