Obowiązki pracodawcy
Art. 207 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 - Kodeks pracy reguluje podstawowe obowiązki pracodawcy w przedmiocie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. § 1 wskazuje, że na pracodawcy ciąży odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
§ 2 przytoczonej regulacji jest szczególnie istotny, gdyż zobowiązuje pracodawcę do ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zagwarantowanie dla nich bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy zastosowaniu osiągnięć nauki oraz techniki.Pracodawca ma obowiązek:
- organizować pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach,
- zadbać o respektowanie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, dbać o usunięcie uchybień z tym związanych, a także monitorować respektowanie i wykonywanie wydawanych poleceń,
- postępować i podejmować decyzje zgodne z potrzebami warunkującymi zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także dopasować używane środki do doskonalenia obecnego poziomu ochrony zdrowia i życia zatrudnionych osób z uwzględnieniem zmiennych warunków towarzyszących wykonywaniu powierzonych obowiązków,
- dbać o rozwój spójnej polityki chroniącej przed wypadkami przy pracy oraz chorobami zawodowymi z uwzględnieniem zagadnień technicznych, organizacji pracy, warunków pracy, stosunków społecznych oraz wpływu czynników środowiska pracy,
- brać pod uwagę ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
- dbać o wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
- upewnić się, że zalecenia społecznego inspektora pracy zostaną wykonane.
Pracodawca nie może nakładać na zatrudnione osoby obowiązku zapłaty kosztów działań zmierzających do zapewnienia im bezpieczeństwa i higieny pracy [por. § 2(1)].
Obowiązkiem pracodawcy i osób kierujących pracownikami jest znajomość, w zakresie koniecznym do wykonywania swoich obowiązków, przepisów o ochronie pracy, wliczając do tego przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy [por. § 3].
Reasumując, pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscu pracy.
Art. 207 Kodeksu pracy wskazuje również, iż obowiązki pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy mają charakter:- bezwarunkowy, czyli stanowią obciążenie dla pracodawcy, bez względu na sposób wykonywania świadczenia przez zatrudnioną osobę,
- niepodzielny, czyli działania i zaniechania innych podmiotów nie zwalniają pracodawcy od odpowiedzialności za stan BHP w zakładzie pracy,
- realny, czyli obowiązki muszą mieć miejsce w naturze, zabronione jest wykonanie zastępcze w formie uregulowania równoważności świadczenia, które nie zostało wykonane,
- podwójnie zakwalifikowany – to powinności ze stosunku pracy o charakterze zobowiązaniowym w stosunku do pracownika oraz publicznoprawnym w stosunku do państwa, gdzie jego sfinalizowanie jest zabezpieczone nadzorem państwowym [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 kwietnia 2020 r., sygn. akt III APa 4/20].
Badania profilaktyczne pracowników a przepisy Kodeksu pracy
Każdy pracownik podlega:- badaniom wstępnym,
- badaniom okresowym,
- badaniom kontrolnym.
Wstępne badania lekarskie
Wstępnym badaniom lekarskim zostają objęte następujące osoby:- nowi pracownicy,
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy oraz inni pracownicy, których stanowisko pracy zostaje zmienione, pod warunkiem że są tam obecne czynniki szkodliwe dla zdrowia bądź praca odbywa się w warunkach uciążliwych [art. 229 § 1 Kodeksu pracy].
- pracownicy przyjmowani ponownie do pracy u tego samego pracodawcy z zastrzeżeniem, że osoba zajmuje to samo stanowisko albo stanowisko, w którym warunki pracy są takie same w ciągu 30 dni, liczonych od rozwiązania albo wygaśnięcia wcześniejszego stosunku pracy z pracodawcą,
- pracownicy przyjmowani do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w terminie 30 dni, liczonych od rozwiązania lub wygaśnięcia wcześniejszego stosunku pracy, gdy mają aktualne orzeczenie lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy w warunkach pracy wyznaczonych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca zauważy, że warunki są zgodne z warunkami występującymi na zajmowanym stanowisku pracy. Ta zasada nie odnosi się do osób rozpoczynających prace szczególnie niebezpieczne [art. § 1(1) Kodeksu pracy].
Okresowe i kontrolne badania lekarskie
Art. 229 § 2 Kodeksu pracy wskazuje, że zatrudniona osoba musi brać udział w badaniach lekarskich. Jeżeli niezdolność do pracy przekracza 30 dni i jest uwarunkowana chorobą, pracownik jest zobligowany do wzięcia udziału w kontrolnych badaniach lekarskich umożliwiających stwierdzenie, czy zatrudniona osoba jest w stanie kontynuować pracę na tym samym stanowisku i na dotychczasowych zasadach.
§ 3 omawianego przepisu Kodeksu pracy wskazuje, że okresowe i kontrolne badania lekarskie powinny mieć miejsce w godzinach pracy pracownika. Udział w badaniu jest jednoznaczny z przerwą od pracy, ale z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Badania mogą odbywać się w innej miejscowości i w takim przypadku pracownik ma otrzymać zwrot kosztów przejazdu na zasadach wyznaczonych dla podróży służbowych.
- okresowo każda z zatrudnionych osób w terminach wskazanych przez lekarza medycyny pracy (termin jest wpisany do orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy),
- pracowników wykonujących swoje obowiązki w warunkach narażających na szkodliwe działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających – pracownicy są zobowiązani do brania udziału w okresowych badaniach lekarskich, nawet gdy nie wykonują już pracy z wymienionymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy (w tym celu niezbędne jest dostarczenie wniosku o objęcie badaniami).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów wskazanych w Kodeksie pracy reguluje wszystkie zasady i obowiązki pracodawcy.
Z kolei częstotliwość odbywania badań kontrolnych okresowych została wyznaczona w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Jeżeli pracownik był niezdolny do pracy na skutek choroby przez okres dłuższy niż 30 dni, ma obowiązek odbycia kontrolnych badań lekarskich.Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2021 r., sygn. Akt II PSKP 13/21Z kolei, zgodnie z 229 § 4 k.p., pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania.Pracownik stawiający się do pracy po okresie niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni ma obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, na które zostanie skierowany przez pracodawcę w trybie 229 § 2 k.p. Zgodnie bowiem z art. 229 § 2 k.p., pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku;
Z treści 229 § 2 k.p.c. wynika, że „pracownik podlega” badaniom lekarskim, w tym kontrolnym. Poza dyskusją pozostają władcze właściwości przepisu. Zwrot ten należy odczytywać jako obowiązek poddania się badaniom, co znajduje odzwierciedlenie w zakazie wyrażonym w § 4 omawianego artykułu. Skoro pracodawca nie może dopuścić pracownika bez aktualnych badań do pracy, to omawianą powinność trzeba wiązać z podstawowym obowiązkiem, jakim jest wykonywanie pracy z art. 100 § 1 k.p.
Pracownik, który bez usprawiedliwienia (co miało miejsce w stanie faktycznym sprawy) nie poddaje się badaniom kontrolnym uniemożliwia realizację świadczenia pracy, co jednoznacznie kwalifikowane jest jako występowanie przeciwko obowiązkowi o charakterze podstawowym.
Nowelizacja przepisów związanych z profilaktyką lekarską
Art. 229 został rozszerzony o nowe przepisy:§ 6: Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pracodawcy, z zastrzeżeniem § 61. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.
Przepis art. 229 § 6 został zmodyfikowany przez art. 1 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. (Dz.U.2023.240) zmieniającej nin. ustawę z dniem 21 lutego 2023 r.
§ 6(1): W przypadku gdy pracownik skierowany na wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie spełnia warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie kieruje pracownika, za jego zgodą, do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej. Jeżeli pracownik wykona wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie zgodnie z programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, badania te są finansowane na zasadach określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej.
§ 6(2): Jeżeli zakres badań określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej nie odpowiada pełnemu zakresowi badań wymaganych w celu wydania orzeczenia lekarskiego dotyczącego przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, o którym mowa w § 4a, określonych w przepisach wydanych na podstawie § 8, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie wydaje pracownikowi również skierowanie na przeprowadzenie pozostałych badań wynikających z tych przepisów.
§ 6(3): Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, o którym mowa w § 4a, wyłącznie na podstawie wyników badań, których zakres odpowiada zakresowi badań określonych w przepisach wydanych na podstawie § 8.
§ 6(4): Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, wykaz programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej realizowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia lub Narodowy Fundusz Zdrowia, które uwzględnia lekarz w ramach przeprowadzania badania wstępnego, badania okresowego albo badania kontrolnego pracownika.
§ 6(5): Do przeprowadzania badań w zakresie wskazanym w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej stosuje się § 3
Przepis art. 229 § 6(1) – (5) dodane zostały przez art. 1 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. (Dz.U.2023.240) zmieniającej min. ustawę z dniem 21 lutego 2023 r.
Na skutek wprowadzonych modyfikacji można zauważyć, że:- koszt badania lekarskiego wstępnego, okresowego i kontrolnego pokrywa pracodawca,
- pracodawca nie ma obowiązku pokrywać kosztów badań lekarskich pracowników, jeżeli zatrudniona osoba odbywająca badania wstępne, okresowe albo kontrolne jest objęta programem zdrowotnym, albo programem polityki zdrowotnej (lekarz medycyny pracy wykonujący badanie kieruje badaną osobę do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej, pod warunkiem że pracownik wyraził na to zgodę),
- jeżeli zakres badań wyznaczonych w programie zdrowotnym albo programie polityki zdrowotnej nie będzie pokrywał całego zakresu badań niezbędnych do uzyskania orzeczenia lekarskiego związanego z przeciwwskazaniami do pracy na danym stanowisku w warunkach pracy wyznaczonych w skierowaniu, lekarz, który wykonuje badanie, ma obowiązek wydać badanej osobie skierowanie do wykonania pozostałych badań,
- lekarz odpowiada za wydanie orzeczenia lekarskiego, z którego jasno wynika brak przeciwwskazań do podjęcia albo kontynuowania pracy w warunkach wskazanych w skierowaniu jedynie na podstawie wyników badań, których zakres jest zgodny z zakresem badań wyznaczonych w przepisach.
Zgodnie z przepisami, jeżeli pracownik nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku w warunkach pracy wskazanych w skierowaniu na badania lekarskie, nie może zostać przez pracodawcę dopuszczony do pracy [por. art. 229 § 4 Kodeksu pracy].
Pracownik nie może odmówić pracodawcy wzięcia udziału w badaniach wstępnych, okresowych albo kontrolnych.
Pojęcie choroby zawodowej zostało omówione w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy. Zgodnie z przepisami choroba zawodowa powstała na skutek działania czynników szkodliwych dla zdrowia, które można znaleźć w środowisku pracy.Kilka słów podsumowania
Każdy przedsiębiorca zatrudniający pracowników ma wiele obowiązków związanych z ochroną zdrowia i życia zatrudnionych osób. Jest zobowiązany do zadbania o bezpieczne i higieniczne warunki pracy i stosowanie osiągnięć nauki i techniki.
Pracownik bierze udział w badaniach lekarskich wstępnych, okresowych i kontrolnych po uzyskaniu od pracodawcy skierowania przygotowanego w dwóch egzemplarzach (jeden dla lekarza, a drugi dla pracownika). To pracodawca reguluje koszt badania, z zastrzeżeniem, że badania zaliczane do programów profilaktyki zdrowia nie stanowią dla pracodawcy kosztu.
Rekomenduje się, aby badania odbywały się w godzinach pracy zatrudnionej osoby z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Data publikacji: 2023-06-06, autor: FakturaXL
