Zwolnienie z powodu siły wyższej – wniosek i przykłady

Zgodnie z ustaleniami w 2022 roku Polska miała wprowadzić do przepisów dyrektywę dotyczącą równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym rodziców oraz opiekunów prawnych. Trzeba pokreślić, że zmiany były uwarunkowane przepisami obowiązującymi w całej Unii Europejskiej, których celem jest wyrównanie szans na rynku pracy pomiędzy mężczyznami i kobietami. Kolejnym celem jest przyspieszenie procesu powrotu do pracy po urodzeniu dziecka. Jakie znaczenie w tym procesie odgrywa zwolnienie z powodu siły wyższej, które obowiązuje od kwietnia 2023 roku?

Do tej pory pojęcie „zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej” nie funkcjonowało zarówno w Kodeksie pracy, jak i innych aktach prawnych. Jednak to dobry moment, aby wskazać na zapisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej wydanego 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).

Minister wskazuje:

przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy.

Podane informacje wskazują, że bez względu na to, że pojęcie siły wyższej nie było używane w przepisach, nie było przeciwwskazań do usprawiedliwiania nieobecności pracownika. Pracodawca miał prawo zezwolić pracownikowi na skorzystanie z wolnego od pracy i równocześnie wypłacić mu wynagrodzenie, jeżeli okoliczności go do tego zmuszały. Trzeba wyraźnie podkreślić, że omawiane zasady były uwarunkowane wolą przedsiębiorcy, a przepisy nie narzucały takiego postępowania.

Zmiany w prawie pracy zostały wprowadzone w życie w dniu 26 kwietnia 2023 roku.

Zwolnienie z powodu siły wyższej – wymiar

Nowelizacja Kodeksu pracy miała jeden podstawowy cel – dostosować przepisy do prawa unijnego. Na skutek zmian pojawiły się zapisy i zasady postępowania w przypadku zwolnienia od pracy ze względu na działanie siły wyższej. Pracownik może wykorzystać 2 dni albo 16 godzin urlopu od siły wyższej w jednym roku kalendarzowym. Przyznaje się go w przypadku spraw niecierpiących zwłoki, których przyczyną jest choroba albo wypadek. Zatrudniona osoba nie może pojawić się w pracy ze względu na ważne, niespodziewane okoliczności.

Dyrektywa (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE:

Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym wciąż jednak jest dużym wyzwaniem dla wielu rodziców i pracowników pełniących obowiązki opiekuńcze, w szczególności z uwagi na coraz większą powszechność wydłużonych godzin pracy oraz zmiennych rozkładów pracy, co ma negatywny wpływ na zatrudnienie kobiet. Znaczącym czynnikiem wpływającym na niedostateczną reprezentację kobiet na rynku pracy jest trudność w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych. Kobiety, które mają dzieci, zwykle poświęcają mniej godzin na pracę zarobkową, a więcej czasu na wypełnianie nieodpłatnych obowiązków opiekuńczych. Fakt posiadania chorego lub niesamodzielnego krewnego również okazuje się mieć negatywny wpływ na zatrudnienie kobiet i powoduje, że niektóre z nich zupełnie wycofują się z rynku pracy.

W tym miejscu trzeba podkreślić, że wymiar przyznanego urlopu z powodu siły wyższej jest uwarunkowany wymiarem czasu pracy. Jeżeli jest on niepełny, należy go obliczyć proporcjonalnie do zajmowanego etatu. W trakcie obliczania mogą pojawić się niepełne godziny i w takiej sytuacji trzeba je zaokrąglić w górę do pełnych godzin. Sytuacja przedstawia się tak samo dla urlopów przyznawanych w wymiarze godzinowym. Godzinowe zwolnienie dotyczy pracowników, których dobowa norma czasu pracy wynosi mniej niż 8 godzin.

W uzasadnieniu projektu nowego Kodeksu pracy pojawiają się następujące informacje:

Rozumienie «siły wyższej» jest wyjaśnione w orzecznictwie. Dyrektywa 2019/1158 nie definiuje ani nie doprecyzowuje tego pojęcia. Na gruncie prawa unijnego będzie ono weryfikowane w praktyce orzeczniczej.

Czy zwolnienie od pracy ze względu na siłę wyższą jest płatne?

Jeżeli pracownik skorzysta z urlopu od siły wyższej, otrzymuje wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia. Do wyliczenia trzeba zastosować przepisy § 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.

Przepisy wskazują:

przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

W trakcie obliczania wynagrodzenia trzeba wziąć pod uwagę zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego, jednak składniki wynagrodzenia, które mają wpływ na wartość wynagrodzenia, nie są sprawdzane 3 miesiące wstecz, ale obowiązuje wartość z miesiąca, kiedy doszło do zwolnienia.

PRZYKŁAD 1
Pani Anna otrzymuje stałe miesięczne wynagrodzenie w wysokości 4 500,00 zł brutto. Ze względu na niespodziewany wypadek syna wybrała dwa dni urlopu od siły wyższej. W miesiącu, kiedy skorzystała ze zwolnienia z pracy, pracodawca przydzielił jej premię uznaniową w kwocie 500 zł. Nominał czasu pracy w tym miesiącu jest równy 176 godzin, a  pani Anna przepracowała 152 godziny.

Wynagrodzenie stałe to kwota 4 500,00 zł.
Wynagrodzenie zmienne uzyskane w miesiącu, kiedy pani Anna skorzystała z urlopu, jest równe 500,00 zł.
Wynagrodzenie stałe musi zostać podzielone przez liczbę godzin do przepracowania: 4 500,00 zł / 176 godz. = 25,57 zł/godz.
Wynagrodzenie zmienne trzeba podzielić przez liczbę godzin, które zostały rzeczywiście przepracowane: 500,00 zł / 152 godz. = 3,29 zł/godz.
Wynagrodzenie stałe i zmienne za godzinę trzeba dodać – 25,57 zł/godz. + 3,29 zł/godz. = 28,86 zł/godz.
Dodane wynagrodzenie trzeba pomnożyć przez liczbę godzin wykorzystanego urlopu: 28,86 zł/godz. x 16 godz. = 461,76 zł / 2 = 230,88 zł.
Wynagrodzenie za urlop z powodu siły wyższej jest równe 230,88 zł.

Jak wnioskować o urlop od siły wyższej?

Jeżeli pracownik musi skorzystać z urlopu od siły wyższej, wniosek ma zostać przez niego dostarczony najpóźniej w dniu zwolnienia od pracy. Nie ma przeciwwskazań, żeby pracownik przerwał swoją pracę i dostarczył wniosek. W przypadku niepełnych godzin trzeba je zaokrąglić w górę do pełnych godzin. Warto mieć świadomość, że pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu. Ustawodawca nie wyznaczył, jak ma wyglądać wniosek o udzielnie urlopu od siły wyższej, stąd akceptowana jest forma ustna oraz pisemna.

Pracodawca, który nie udzieli zatrudnionej osobie urlopu od siły wyższej, musi liczyć się z poważnymi konsekwencjami, gdyż działa niezgodnie z prawami pracownika. Ustawodawca przewidział kary od 1 tysiąca do nawet 30 tysięcy złotych.

PRZYKŁAD 2
Pani Aneta zaczyna swoją zmianę w pracy o godzinie 7:00. O godzinie 11:00 otrzymała telefon od męża, który musi pilnie udać się do szpitala, dlatego nie może dłużej opiekować się dzieckiem. Pani Aneta wykorzystała już wniosek o zwolnienie od siły wyższej w wymiarze dniowym, a nie godzinowym. Czy pani Aneta może ponownie zawnioskować o zwolnienie z powodu siły wyższej? Nie ma przeciwwskazań, żeby dostarczyć kolejny wniosek, ale kluczowe znaczenie odgrywa wola pracodawcy. Może on udzielić wolnego z zastrzeżeniem, że pracownik musi odpracować godziny w inny dzień.>

Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że korzystanie z urlopu od siły wyższej nie może dyskryminować zatrudnionej osoby oraz wpływać negatywnie na jej traktowanie w pracy albo inne kwestie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracodawca nie musi wiedzieć, dlaczego pracownik w trybie natychmiastowym opuszcza miejsce pracy albo dlaczego nie może do niego dotrzeć. Wystarczy oświadczenie pracownika.

Dla kogo dedykowany jest urlop od siły wyższej?

Z urlopu spowodowanego siłą wyższą może skorzystać pracownik, który świadczy pracę na podstawie Kodeksu pracy. Jednak ustawodawca przewiduje korzystanie ze zwolnienia również dla następujących grup:

• policjanci,
• strażacy,
• żołnierze zawodowi,
• funkcjonariusze Straży Granicznej,
• funkcjonariusze Służby Więziennej,
• funkcjonariusze Krajowej Administracji Skarbowej,
• nauczyciele.

Zgodnie z przepisami wymienione grupy otrzymują połowę wynagrodzenia za nieobecność w pracy. Ustawodawca nie przewidział w tym zakresie żadnych wyjątków.>

Kilka słów podsumowania

Po nowelizacji Kodeksu pracy pracownicy mogą korzystać ze zwolnienia z powodu siły wyższej. Osoby świadczące pracę na podstawie stosunku pracy mogą wykorzystać 16 godzin zwolnienia albo 2 dni. Za czas wolny od pracy pracownik otrzymuje 50% wynagrodzenia.

Zgodnie z przepisami zabrania się, aby pracodawca odmówił skorzystania z urlopu. Wniosek musi zostać doręczony najpóźniej w dniu urlopu.

Data publikacji: 2023-05-26, autor: FakturaXL