Umowa przewozu osób lub rzeczy - jak sporządzić?

Celem umowy najmu jest świadczenie usług polegające na przewożeniu osób albo rzeczy. Za wykonaną usługę przysługuje odpowiednie wynagrodzenie. Jakie elementy muszą znaleźć się w umowie przewozu i co warto wiedzieć o dokumencie?

Umowa przewozu a przepisy prawa cywilnego

Po zawarciu umowy przewozu przewoźnik bierze na siebie odpowiedzialność, zgodnie z zakresem prowadzonej firmy, do przewiezienia za wynagrodzeniem osób albo rzeczy (art. 774 Kodeksu cywilnego).

Prezentowany kontrakt jest zaliczany do umów zobowiązujących, wzajemnych oraz odpłatnych. Z kolei biorąc pod uwagę względy jurydyczne to umowa o świadczenie usług.

Głównym celem umowy jest zmiana lokalizacji rzeczy albo osób z jednego miejsca do drugiego w wyznaczonym czasie i za wynagrodzeniem z zastosowaniem środków transportu. To podstawowy cel umowy, nie może być więc traktowany jako zadanie uboczne.

Strony umowy przewozu to:

• przewoźnik — osoba zobowiązana do przewiezienia osób albo rzeczy. Za wykonaną w ramach prowadzonej firmy usługę otrzymuje wynagrodzenie,
• osoba korzystająca — osoba korzystająca z usług przewoźnika, czyli podróżny albo wysyłający — to osoby fizyczne.

Umowa przewozu może zostać zawarta w formie:

• pisemnej,
• ustnej,
• poprzez czynności konkludentne.

Wystawienie listu przewozowego nie jest przesłanką podpisania umowy przewozu, gdyż jest wykorzystywany w celu potwierdzenia dokumentu oraz jego treści.

Kluczową częścią umowy przewozu są odgórne warunki przewozu, określane jako regulamin. Zgodnie z obowiązującymi zasadami, regulamin musi być dostępny minimum w momencie podpisania umowy. Piśmiennictwo wskazuje, iż skoro:

większość rodzajów przewozu jest uregulowana na szczeblu międzynarodowym lub europejskim, regulaminy powinny uwzględniać zasady wynikające z takich aktów prawnych (jeśli Polska jest ich stroną w przypadku konwencji międzynarodowych). Regulaminy podlegają kontroli Prezesa UOKiK, a także innym organom w poszczególnych rodzajach transportu (np. Prezesowi ULC) [por. M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023].

Umowa przewozu a umowa spedycji

Podstawowa różnica pomiędzy umową przewozu a umową spedycji to treść zobowiązania osoby przyjmującej zamówienie. Wbrew pozorom nie jest to rodzaj działań, jakie wykonuje strona. Należy zaznaczyć, iż w sytuacji, kiedy w treści dostarczonej przewoźnikowi oferty widnieją informacje jedynie o przewozie rzeczy, a żadne konkludentne działania nie wskazują na występowanie dodatkowych postanowień umownych, do których zalicza się usługi dotyczące przewozu, umowa podpisana przez zaakceptowanie oferty jest klasyfikowana jako umowa przewozu, a nie umowa spedycji.

Specyfiką usługi spedycyjnej jest fachowa pomoc w obsłudze przewozu towarowego.

Orzecznictwo sądowe wskazuje na kilka kwestii pozwalających rozróżnić umowę przewozu od umowy spedycji:

• kiedy przedsiębiorca zapewnia jedynie przewóz rzeczy lub czynności konkludenyne, które nie wskazują na występowanie postanowień umownych, do których zalicza się usługi dotyczące przewozu, umowa podpisana przez przyjęcie tej oferty jest klasyfikowana jako umowa przewozu, nie jest umową spedycji. Usługi spedycyjne polegają na fachowej pomocy w obsłudze przewozu towarowego [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 marca 2022 r., sygn. akt V AGa 415/19],
• brak koncesji nie warunkuje respektowania i postępowania zgodnie z przepisami konwencji genewskiej o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Umowa podpisana na skutek zaakceptowania oferty przewozu, z zastrzeżeniem, iż nie pojawiają się inne czynności potwierdzające występowanie dodatkowych postanowień umownych, do których zalicza się usługi dotyczące przewozu, to umowa przewozu, a nie umowa spedycji. Jeżeli nie ma koncesji na przewóz międzynarodowy, umowa przewozu międzynarodowego nie zostaje traktowana jako umowa spedycji [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt I CK 199/04],
• usługi sporadyczne klasyfikowane są jako fachowa pomoc w zarządzaniu przewozem towarowym. W przypadku, gdy strony zdecydowały się na przewóz przesyłki towarowej, umowa nie zostaje zakwalifikowana jako umowa spedycji, jest umową przewozu [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt V CSK 191/18],
• zgodnie z obowiązującymi zasadami umowa przewozu nie musi zostać zrealizowana osobiście przez podmiot, który ją podpisał jako przewoźnik, nie ma przeciwwskazań, aby w wykonywanych czynnościach brały udział osoby trzecie. Z kolei, gdy osoba akceptująca ofertę, której specyfiką jest jedynie przewóz rzeczy, a inne czynności konkludencyjne nie potwierdzają występowania innych postanowień umownych, do których zalicza się usługi dotyczące przewozu, umowa podpisana poprzez zaakceptowanie oferty jest klasyfikowana jako umowa przewozu, a nie umowa spedycji [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 grudnia 2016 r., sygn. akt I ACa 804/16].

Przewóz osób — obowiązki przewoźnika

Obowiązkiem przewoźnika jest zagwarantowanie podróżnym, zgodnie z rodzajem transportu, warunków bezpieczeństwa i higieny, a także niezbędnych wygód uwarunkowanych rodzajem wykonywanego transportu [por. art. 776 Kodeksu cywilnego].

Należy zauważyć, iż przewoźnik jest zobowiązany do zagwarantowania właściwych warunków bezpieczeństwa podróży w stosunku do warunków podróży dotyczących samego pojazdu, jak i okoliczności zewnętrznych związanych z zagrożeniami ze strony osób trzecich.

Przewoźnik jest zobowiązany dopełnić obowiązków, które zostały mu powierzone z wymaganą starannością, równocześnie biorąc pod uwagę zawodowy charakter prowadzonej działalności gospodarczej.

W celu dochodzenia kary umownej muszą zaistnieć konkretne przesłanki, a mianowicie niewykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania, za które dłużnik ma odpowiedzialność [por. art. 471 Kodeksu cywilnego]. Dłużnik ma prawo udowodnić, iż niewykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania było skutkiem ubocznym okoliczności, za które nie ma żadnej odpowiedzialności i były one od niego niezależne.

Przewóz osób — odpowiedzialność przewoźnika za bagaż

Art. 777 Kodeksu cywilnego przekazuje następujące informacje:

Za bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. § 1];

Za bagaż powierzony przewoźnikowi, przewoźnik ponosi odpowiedzialność według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy [por. § 2].

W przepisach mowa o odpowiedzialności dotyczącej sytuacji, gdy szkoda była skutkiem ubocznym umyślnego albo rażącego niedbalstwa ze strony przewoźnika. Odpowiedzialność przewoźnika dotyczy okresu od przyjęcia przesyłki aż do momentu, w którym została wydana. W praktyce bardzo często wykorzystywany zostaje kwit bagażowy, czyli dokument służący do potwierdzenia przez przewoźnika przyjęcia bagażu, będącego podstawą przewozy. Kwit jest równocześnie dowodem przyjęcia przez przewoźnika przesyłki (bagażu). Z kolei dla bagaży powierzonych przewoźnik bierze na siebie odpowiedzialność uwarukowaną wartości przesyłki, z zastrzeżeniem, że szkoda miała miejsce ze względu na umyślną winę albo rażące niedbalstwo przewoźnika, albo odpowiedzialność jest związana z utratą, ubytkiem albo uszkodzeniem pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych [tak G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 777].

Należy zwrócić uwagę, iż roszczenia z tytułu umowy przewozu osób przedawniają się po upływie roku od dnia, kiedy przewóz został wykonany, a kiedy do przewozu nie doszło – od momentu, gdy miał się odbyć.

Przewóz rzeczy – jakie obowiązki ma wysyłający?

W trakcie przewozu rzeczy nie tylko przewoźnik ma szereg obowiązków, ale dotyczą one również wysyłającego. Wysyłający jest zobowiązany udostępnić przewoźnikowi swój adres, a także adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki zgodnie z rodzajem, ilością oraz sposobem opakowania. Wymagane jest także podanie wartości rzeczy, przede wszystkim cennych [por. art. 779 Kodeksu cywilnego].

Przedstawiony przepis jest dedykowany obowiązkowi wskazania przewoźnikowi koniecznych informacji, umożliwiających sfinalizowanie umowy przewozu.

Informacje wymagane do sfinalizowania umowy przewozu:

• adres wysyłającego i adres odbiorcy przesyłki,
• miejsce przeznaczenia,
• oznaczenie przesyłki według rodzaju i ilości,
• sposobu opakowania.

Przepisy Kodeksu cywilnego zobowiązują wysyłającego do wypełnienia konkretnych obowiązków, a zalicza się do nich:

• właściwe przygotowanie przesyłki, a następnie jej przekazanie do przewoźnika,
• przygotowanie listu przewozowego, w którym widnieją dane potrzebne do sfinalizowania umowy przewozu,
• przekazanie przewoźnikowi niezbędnych dokumentów, zgodnie z przepisami celnymi, podatkowymi oraz administracyjnymi,
• uregulowanie zapłaty do przewoźnika.

Przewóz rzeczy — list przewozowy

Art. 780 Kodeksu cywilnego informuje:

Na żądanie przewoźnika wysyłający powinien wystawić list przewozowy zawierający dane wymienione w artykule poprzedzającym, a ponadto wszelkie inne istotne postanowienia umowy. Wysyłający ponosi skutki niedokładnego lub nieprawdziwego oświadczenia [por. § 1];

Wysyłający może żądać od przewoźnika wydania mu odpisu listu przewozowego albo innego poświadczenia przyjęcia przesyłki do przewozu [por. § 2].

Trzeba zauważyć, iż list przewozowy to dowód podpisania umowy przewozu. Jeżeli listu nie ma, jest nieprawidłowy albo został zgubiony nie ma to żadnego wpływu na istnienie, albo ważność umowy przewozu, która musi być zgodna z przepisami Konwencji.

Jeżeli list przewozowy ma błędy czy nieprawidłowości, umowa przewozu nie traci ważności, równocześnie nie jest to równoznaczne z traktowaniem jej jako podlegającej postanowieniom Konwencji. Art. 6 Konwencji pozwala uzyskać informacje, jakie dane mają być albo powinny znaleźć się w liście przewozowym, a z kolei art. 9 przekazuje szczegółowe informacje związane z jego funkcją dowodową. Przepisy wskazują, że jeżeli zajdzie konieczność dostarczenia przeciwnego dowodu, list przewozowy jest wystarczającym dowodem podpisania umowy, a także warunków umowy i otrzymania towaru przez osobę podejmującą się przewozu. Głównym zadaniem listu przewozowego CMR jest funkcja dowodowa, chociaż przysługuje mu tak zwany pełny walor, jeżeli nie występuje przeciwny dowód [tak Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 maja 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 263/08].

Gdy brakuje listu przewozowego albo innego dokumentu przewozowego, jak i również brakuje jego przygotowania, nie ma to żadnego wpływu na ważność umowy przewozu.

Przewóz rzeczy - uprawnienia odbiorcy

Kiedy przesyłka dotrze do docelowej lokalizacji, odbiorca ma prawo w imieniu własnym sfinalizować wszystkie prawa wyznaczone poprzez umowę przewozu, a przede wszystkim oczekiwać wydania przesyłki oraz listu przewozowego, gdy równocześnie zajmie się sfinalizowaniem zobowiązania określonego z zawartej umowy.

Przewóz rzeczy - odpowiedzialność przewoźnika

Art. 788 Kodeksu cywilnego:

Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. §1];

Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nieprzekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów – granic zwyczajowo przyjętych (ubytek naturalny) [por. §2];

Za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika [por. §3].

Przytoczone przepisy są związane z ograniczoną odpowiedzialnością przewoźnika tylko w przypadku utraty, ubytku albo uszkodzenia dostarczanej przesyłki. Inne elementy odpowiedzialności przewoźnika są uwarunkowane ogólnymi przepisami. Trzeba zwrócić uwagę, iż wymaganą przesłanką nałożenia kary umownej jest jedynie niewykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania, za które dłużnik odpowiada [por. art. 471 Kodeksu cywilnego]. Dłużnik ma prawo udowodnić, iż niewykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania jest skutkiem ubocznym sytuacji i wydarzeń, których nie mógł zmienić i na które nie miał wpływu.

Odpowiedzialność, jaką przejmuje przewoźnik za utratę, uszkodzenie albo ubytek przesyłki ma ograniczenia czasowe, czyli odnosi się do czasu od przyjęcia przesyłki do przewozu aż do chwili, kiedy przesyłka zostanie odebrana przez odbiorcę.

Ograniczenie zakresu odpowiedzialności tylko do odpowiedzialności za utratę, ubytek, a także uszkodzenie przesyłki nie obowiązuje, gdy szkoda stanowi skutek uboczny umyślnego działania albo niedbalstwa przewoźnika.

Należy mieć świadomość, iż roszczenia z umowy przewozu rzeczy podlegają przedawnieniu z upływem roku, liczonego od dnia dostarczenia przesyłki, a gdy przesyłka zostanie utracona albo przekazana z opóźnieniem – jest liczona od momentu, gdy przesyłka powinna zostać dostarczona. W przypadku roszczenia przysługującego przewoźnikowi w stosunku do innych przewoźników biorących udział w przewozie przesyłki, przedawnienie następuje po sześciu miesiącach, liczonych od dnia, kiedy przewoźnik naprawił szkodę lub opcjonalnie od dnia, kiedy do sądu trafiło powództwo przeciwko przewoźnikowi.

Kilka słów podsumowania

Jednym z podstawowych obowiązków przewoźnika jest dostarczenie podróżnego do wyznaczonego miejsca docelowego, a w przypadku przewozu rzeczy do obowiązków przewoźnika zalicza się dostarczenie przesyłki do wskazanej lokalizacji. Rodzaj podpisanej umowy nie odgrywa szczególnie istotnej roli – może to być zarówno umowa przewozu osób, jak i rzeczy. Kluczowe znaczenie w dokumencie odgrywa wyznaczenie przedmiotu przewozu, a także trasy przewozu i jednocześnie wyznaczenie wynagrodzenia, jakie trzeba uregulować na przewóz.

Data publikacji: 2023-09-08, autor: FakturaXL