Czy nadgodziny są obowiązkowe?

Wielu pracowników wykonuje swoje obowiązki w godzinach nadliczbowych to dla nich okazja do uzyskania dodatkowych dni wolnych od pracy albo wyższego wynagrodzenia. Jednak nie każdy ma prawo wykonywać nadgodziny, ustawodawca wprowadza w tym zakresie pewne ograniczenia. Warto wiedzieć, w jakich sytuacjach pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych i nie będzie wiązało się to dla niego z żadnymi przykrymi konsekwencjami.

Czy pracodawca ma prawo narzucić pracownikowi odbycie nadgodzin?

Obowiązek wykonywania nadgodzin jest uwarunkowany charakterem zawartej umowy, w której znajduje się zapis o obowiązku podporządkowania się pracodawcy. Jeżeli pracodawca zobowiąże zatrudnioną osobę do wykonywania godzin nadliczbowych, pracownik nie może odmówić. Jedynym wyjątkiem od tej zasady są pracownicy pod szczególną ochroną. W przeciwnym wypadku zatrudnione osoby muszą podporządkować się woli pracodawcy i pracować w godzinach nadliczbowych.
Ta zasada odnosi się do następujących sytuacji:

• konieczne jest wykonanie akcji ratowniczej mającej na celu ochronę życia albo zdrowia ludzkiego lub ochrony mienia,
• konieczne jest usunięcie awarii,
• nadgodziny stanowią skutek uboczny szczególnych potrzeb pracodawcy.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, nadgodziny nie mogą być normą w zakładzie pracy, co oznacza, że godzin nadliczbowych nie uwzględnia się w przygotowanym harmonogramie. Aby zobowiązać pracownika do ich wykonania, muszą mieć miejsce podane powyżej wytyczne.  

Każda zatrudniona osoba ma swoje prawa, których muszą przestrzegać pracodawcy. Jednym z nich jest minimalna, nieprzerwana przerwa na odpoczynek od wykonywania powierzonych obowiązków. Ta zasada jest uwarunkowana Kodeksem pracy. Odpoczynek to minimum 11 godzin na dobę oraz 35 godzin raz w tygodniu. Tygodniowy czas pracy, wliczając w to nadgodziny, to maksymalnie przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracodawca nie ma prawa przyjść do pracownika i oznajmić mu, że w danym dniu musi pozostać na nadgodziny. Godziny w pracy nadliczbowej mają miejsce jedynie w opisanych sytuacjach.  

Pracownik ma prawo odmówić pracy w nadgodzinach w przypadku, gdy polecenie wydane przez pracodawcę nie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego.

Kto nie ma obowiązku wykonywać nadgodzin?

Ustawodawca wskazał grupę pracowników, która nie ma obowiązku wykonywać nadgodzin. Zaliczają się do nich:

• kobiety w ciąży,
• pracowników młodocianych.

Wymienione osoby nie mogą wykonywać nadgodzin, nawet jeżeli wyrażą chęć pracy na większy etat, niż przewiduje ich wymiar czasu pracy.

Sytuacja przedstawia się inaczej również dla pracowników wychowujących dziecko/dzieci do ukończenia 4 roku życia. Ustawa nie zabrania wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, jednak pracownicy muszą wyrazić na to zgodę. W przypadku odmowy pracodawca nie może nałożyć na nich żadnych konsekwencji.

W przypadku osób niepełnosprawnych pracodawca może zaoferować pracę w nadgodzinach, ale nie może do tego zmuszać. Jeżeli pracownik wyrazi taką chęć, ma obowiązek dostarczyć odpowiedni wniosek i uzyskać zgodę lekarza na pracę w godzinach nadliczbowych.

Nie ma przeciwwskazań, żeby osoba niepełnosprawna zajmująca się pilnowaniem mienia wykonywała pracę w godzinach nadliczbowych.

Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych

Kiedy zatrudniona osoba przepracuje dodatkowe godziny, może otrzymać dzień/dni wolne od pracy – to jedna z dostępnych opcji.
Druga to uregulowanie wynagrodzenia za pracę wraz z dodatkiem w wysokości:

• 50% wynagrodzenia w przypadku, gdy praca nadgodzinowa odbywa się w zwykły dzień pracy,
• 100% wynagrodzenia, kiedy praca nadgodzinowa odbywa się w niedzielę, święto albo w porze nocnej.

Reasumując, pracodawca ma prawo zmusić zatrudnioną osobą do pracy w nadgodzinach, pod warunkiem że nie dotyczy to kobiet w ciąży albo pracowników młodocianych. Oni nie mogą wykonywać pracy ponad normę czasową. Chronione są także osoby niepełnosprawne oraz pracownicy wychowujący dzieci poniżej 4 roku życia. W ich przypadku nie ma przeciwwskazań do pracy nadgodzinowej, ale muszą wyrazić na to zgodę.

Data publikacji: 2023-04-22, autor: FakturaXL