W Polsce instytucją zajmującą się zbieraniem informacji, które następnie wykorzystywane są w celach statystycznych jest Główny Urząd Statystyczny. Niektóre podmioty mają obowiązek przekazywania danych do GUS-u. Inne mogą to robić na zasadzie dobrowolności.
GUS jest urzędem centralnym administracji rządowej, którego zadaniem jest zbieranie i udostępnianie informacji statystycznych dotyczących różnych dziedzin życia głównie publicznego, a czasami i niektórych sfer z życia prywatnego obywateli. Każdy ma obowiązek przekazania żądanych informacji, do czego zobligowany jest przepisami prawa oraz ustawą o statystyce publicznej. Wszelkie dane powinny być udostępniane w taki sposób, aby nie można było dokonać identyfikacji pojedynczego respondenta.
Statystyka GUS - podstawowe informacje
Statystyka publiczna ma za zadanie dostarczać społeczeństwu, organom państwa i administracji publicznej, a także podmiotom gospodarki narodowej rzetelnej i obiektywnej informacji o sytuacji ekonomicznej, demograficznej, społecznej i środowisku naturalnym.
Służby statystyki publicznej
Zadaniem służb statystyki publicznej jest:
zbieranie, gromadzenie i opracowywanie danych pochodzących od podmiotów gospodarki narodowej, które jednocześnie są danymi o tych podmiotach
zbieranie, gromadzenie i opracowywanie danych od osób fizycznych i o tych osobach, o ich życiu i sytuacji, a także dane dotyczące zjawisk, zdarzeń i obiektów
przechowywanie, łączenie pozyskanych danych, które następnie wykorzystywane są celem realizacji zadań określonych ustawą.
Bezpieczeństwo przekazywanych danych
Wszystkie dane przekazane do GUS-u są bezpieczne. Mogą zostać wykorzystane tylko i wyłącznie do opracowań, zestawień oraz wszelkich analiz statystycznych. Ich udostępnianie lub wykorzystywanie do innych celów niż te zawarte w ustawie jest działaniem zabronionym. Dane zebrane przez służby statystyki publicznej po ich wykorzystaniu są poddane pseudonimizacji, czyli są chronione i nie są ujawniane.
Podmioty gospodarki narodowej – obowiązki wobec GUS-u
Podmioty gospodarki narodowej (osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą) zgodnie z ustawą o statystyce publicznej mają obowiązek:
posiadania numeru identyfikacji krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej, którym powinny posługiwać się przy przekazywaniu danych do celów statystycznych
stosowania w ewidencji, dokumentacji i rachunkowości standardów kwalifikacyjnych
przekazywania nieodpłatnie danych dotyczących prowadzonej działalności zgodnie z wymogami programu badań statystycznych statystyki publicznej.
Informacje powinny być przekazywane w formie elektronicznej, głównie za pośrednictwem platformy gromadzenia danych statystycznych, a także w wyniku wywiadu przeprowadzanego przez ankietera statystycznego poprzez wywiad bezpośredni lub telefoniczny.
Jakie informacje zbiera GUS?
Zgodnie z ustawą o statystyce publicznej służby statystyki publicznej mogą zbierać niżej wymienione dane:
imiona i nazwiska
datę urodzenia
kraj urodzenia i miejsce urodzenia
płeć
PESEL
obywatelstwo
dane biometryczne
dane genetyczne
dane o orientacji seksualnej
narodowość
pochodzenie etniczne i rasowe
wyznanie, przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego
stan cywilny
datę zawarcia małżeństwa
datę ustania małżeństwa
pozostawanie osób we wspólnym pożyciu
wykształcenie
zawód
dochód, w tym wynagrodzenie
składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
rodzaj miejsca pracy lub nauki
NIP
użytkowanie gospodarstwa rolnego
kierowanie gospodarstwem rolnym
adres miejsca pracy
stan zdrowia
stopień niezdolności do pracy, posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności, stopień niepełnosprawności
tytuł ubezpieczenia z wyłączeniem części kodu objętej tajemnicą
adres zameldowania, adres zamieszkania lub adres miejsca pobytu
kraj poprzedniego zamieszkania
kraj wyjazdu
adres do korespondencji
adres miejsca, w którym znajduje się zakończenie sieci udostępnione abonentowi publicznie dostępnej usługi telefonicznej świadczonej w stacjonarnej publicznej sieci telekomunikacyjnej
adres miejsca zamieszkania abonenta publicznie dostępnej usługi telefonicznej świadczonej w ruchomej publicznej sieci telekomunikacyjnej
adres do korespondencji abonenta publicznie dostępnej usługi telefonicznej świadczonej w ruchomej publicznej sieci telekomunikacyjnej
adres poczty elektronicznej
numer telefonu.
Badania statystyczne – obowiązkowe i dobrowolne
GUS zbiera informacje od respondentów za pomocą:
metody obserwacji pełnej
metody reprezentacyjnej na wylosowanej próbie danej zbiorowości
metody doboru celowego.
Z reguły, badania przeprowadzane z udziałem osób fizycznych przeprowadzane są na zasadzie dobrowolności, z wyjątkiem spisów powszechnych. Obowiązkowe są natomiast badania statystyczne z udziałem osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
W przypadku badań obowiązkowych, osoby biorące w nich udział mają obowiązek udzielenia osobie przeprowadzającej badanie pełnych, wyczerpujących i zgodnych ze stanem faktycznym, rzetelnych informacji w określonych terminach badań. Badania przeprowadzane z udziałem osób fizycznych mające charakter obowiązkowy nie dają uprawnień do zbierania danych osobowych, takich jak:
pochodzenie rasowe lub etniczne
poglądy polityczne
przekonania religijne lub światopoglądowe
przynależność do związków zawodowych
przetwarzania danych genetycznych, biometrycznych, które pozwalają jednoznacznie zidentyfikować osobę fizyczną
dane dotyczące zdrowia
dotyczące orientacji seksualnej
dane osobowe dotyczące wyroków skazujących, czynów zabronionych.
Konsekwencje niezłożenia sprawozdania do GUS
Przepisy wyraźnie wskazują, że kto ma obowiązek statystyczny i odmawia jego wykonania lub udzielenia informacji w spisie powszechnym bądź innym badaniu statystycznym, to podlega karze grzywny. Czyn ten stanowi wykroczenie i podlega karze. Kara grzywny grozi też podmiotowi, który przekazuje dane statystyczne po upływie obowiązującego terminu. Za przekazanie danych statystycznych niezgodnych ze stanem faktycznym grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat. Jeżeli czyn jest mniejszej wagi, to kara może być niższa i z reguły ma charakter grzywny.
