Obowiązujące przepisy prawa nie zabraniają zmiany właściciela firmy. Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może przekazać lub sprzedać innym członkom rodziny całość bądź część prowadzonej firmy. Z kolei w spółkach mogą zmieniać się wspólnicy, a udziały podlegają dziedziczeniu.
Jak powinna wyglądać umowa sprzedaży przedsiębiorstwa?
Umowę sprzedaży regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Zawarcie umowy zobowiązuje kupującego do zapłaty umówionej ceny na rzecz sprzedającego. Po zapłacie staje się on właścicielem zakupionego przedmiotu. Umowa sprzedaży może dotyczyć różnych przedmiotów oraz praw o ile nie zostały one wyłączone z obrotu gospodarczego.
Sprzedaż firmy prowadzonej w ramach działalności jednoosobowej
Jednoosobowa działalność gospodarcza związana jest z jej właścicielem. Musi też zostać wpisana do rejestru CEIDG. W nazwie firmy powinno znaleźć się imię i nazwisko jej właściciela. Odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania w jednoosobowej działalności gospodarczej ponosi właściciel, który odpowiada całym swoim majątkiem. Między innymi z tych powodów zgodnie z polskimi przepisami prawa nie jest możliwa sprzedaż jednoosobowej działalności gospodarczej. Kiedy mówimy o firmie jednoosobowej, to mamy na myśli przede wszystkim jednoosobową działalność gospodarczą. W rzeczywistości przedsiębiorstwa jednoosobowe to również jednoosobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Obydwie działalności mogą zostać sprzedane, czyli przekazane innemu właścicielowi na podstawie umowy sprzedaży, na którą wskazuje Kodeks cywilny.
Sprzedaż może nastąpić przez:
sprzedaż całego przedsiębiorstwa z przeniesieniem wszystkich kontraktów firmowych na kupującego na podstawie cesji wierzytelności. O przeniesieniu prawa własności muszą zostać poinformowani kontrahenci dotychczasowego właściciela firmy
sprzedaż indywidualnych składników majątkowych firmy
sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa, czyli poszczególnych działów firmy
przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i w następnym kroku przez sprzedaż udziałów takiej spółki.
Jednoosobową działalność gospodarczą można najprościej i najszybciej sprzedać decydując się na zbycie całej firmy lub jej poszczególnych składników. Przy sprzedaży duże znaczenie ma umowa sprzedaży, która musi mieć zachowaną odpowiednią formę. Jeżeli ten warunek nie zostanie spełniony, to umowa i sprzedaż mogą zostać uznane za nieważne. Zarówno zbycie, jak i dzierżawa przedsiębiorstwa bądź ustanowienie na nim użytkowania musi mieć formę pisemną oraz podpisy stron poświadczone notarialnie. Jeżeli firma zarejestrowana jest w CEIDG lub KRS, to przy zbyciu należy koniecznie dokonać odpowiedniego wpisu do właściwego rejestru.
W przypadku, kiedy w sprzedawanej firmie znajduje się jakaś nieruchomość, to umowa koniecznie musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. W tej sytuacji zwykła umowa pisemna jest niewystarczająca i taka sprzedaż bez formy notarialnej będzie nieważna. Jeżeli poszczególne składniki majątku przedsiębiorstwa sprzedawane są w oddzielnych transakcjach, to w takiej sytuacji wystarczy zwykła umowa sprzedaży sporządzona w formie pisemnej. W ten sposób sprzedaje się majątek ruchomy oraz prawa zbywalne. Natomiast sprzedaż większej części przedsiębiorstwa w ramach jednej umowy nie jest dozwolona. Taka transakcja koniecznie musi zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie.
Sprzedaż tylko części firmy jednoosobowej
Przedsiębiorca, który nosi się z zamiarem zamknięcia firmy i wyprzedaży jej majątku powinien sprzedać lub dokonać darowizny zorganizowanej części firmy, a więc składników majątkowych, dzięki którym firma mogła być prowadzona. Na końcu należy wykreślić działalność z rejestru CEIDG. Sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie musi oznaczać zakończenia działalności. Przedsiębiorca może nadal ją prowadzić. Wystarczy, że zmieni profil.
Składniki majątku wchodzące w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa mogą występować w postaci:
materialnej – np. samochód, meble biurowe
niematerialnej – np. licencja, patent, prawa autorskie.
W umowie sprzedaży lub darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa powinna znaleźć się informacja, które składniki majątku mają zostać zbyte. Umowa powinna posiadać formę pisemną oraz podpisy poświadczone notarialnie. Jeżeli składnikiem majątku w przedsiębiorstwie jest nieruchomość, to umowa sprzedaży musi mieć formę atu notarialnego.
Kiedy składniki majątku stanowią zorganizowaną część przedsiębiorstwa?
Aby dowiedzieć się, czy dane składniki majątku stanowią zorganizowaną część przedsiębiorstwa należy za każdy raz dokonać ich dokładnej analizy. Za zorganizowaną część przedsiębiorstwa uważa się wszystkie składniki majątku, które po łącznym wyodrębnieniu mogą tworzyć przedsiębiorstwo działające samodzielnie. Taką zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa może być np. zakład mechaniczny, na który będzie składać się nieruchomość gruntowa z budynkiem, w którym została wydzielona przestrzeń na biuro oraz warsztat wraz z wyposażeniem i pracownikami.
Sprzedaż przedsiębiorstwa – krok po kroku
Zanim przedsiębiorstwo zostanie sprzedane i zostanie podpisana umowa sprzedaży, to najpierw przedsiębiorca musi wykonać szereg innych czynności przygotowujących do transakcji. Na początku jeszcze przed znalezieniem kupca powinien dokonać wyceny przedsiębiorstwa. Aby była ona jak najbardziej miarodajna to najpierw musi sporządzić analizę finansową i ocenić aktywa. Przedsiębiorca ma dwa wyjścia. Może dokonać tego samodzielnie lub skorzystać z pomocy księgowej, rewidenta finansowego lub rzeczoznawcy specjalizującego się w wycenie firm. Analiza finansowa musi zawierać wykaz majątku firmowego, który ma być zbyty. Oprócz wyceny poszczególnych składników majątku powinna obejmować również wartości niematerialne, jak baza danych klientów firmy, reputacje firmy na rynku czy zgromadzone know-how. Po wykonaniu tych wszystkich czynności wystarczy znaleźć odpowiedniego kupca. Przedsiębiorca może poszukać go samodzielnie lub może poprosić o pomoc doradcę finansowego bądź pośrednika finansowego.
Po podpisaniu umowy sprzedaży przedsiębiorstwa należy zapłacić podatek. Odpowiedzialność podatkową za zrealizowaną transakcję sprzedaży pojedynczych składników majątku firmy ponosi kupujący, który musiopłacić podatek od czynności cywilno-prawnych (PCC) w wysokości 1% lub 2% naliczane od wartości nabytego składnika. W niektórych okolicznościach zamiast podatku od czynności cywilnoprawnych wymagana jest zapłata podatku VAT. Taka ewentualność powinna zostać określona w umowie sprzedaży. W przypadku sprzedaży całości przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części należy zapłacić taksę notarialną.
Zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa – konsekwencje
Zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa niesie ze sobą pewne konsekwencje. Jeżeli w firmie zatrudnieni byli pracownicy, to sprzedaż nie powinna mieć wpływu na warunki ich zatrudnienia. Poza tym nabywca:
odpowiada solidarnie ze sprzedającym za długi powstałe przed zbyciem, maksymalnie do wartości nabytego przedsiębiorstwa
staje się stroną zawartych umów handlowych sprzedanego przedsiębiorstwa dopiero po dokonaniu cesji umów
nie staje się automatycznie podmiotem, który będzie miał uprawnienia wynikające z koncesji, licencji oraz innych zezwoleń, jak np. zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, licencja na przewóz osób. Nabywca musi wystąpić o wydanie stosownych decyzji do właściwego organu administracyjnego.
Jeżeli przedsiębiorstwo zostaje przekazane w drodze darowizny, to objęte jest podatkiem od darowizn. Wysokość podatku zależy od zakwalifikowania do danej grupy podatkowej. Kwalifikacja zależy od stopnia pokrewieństwa. Dla każdej grupy ustala się progi podatkowe oraz kwoty zwolnione od podatku. Zwolnienie od podatku dotyczy członków najbliższej rodziny, do których zalicza się małżonka oraz zstępnych (dzieci, wnukowie) i wstępnych (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo. Do grupy zstępnych wchodzą również osoby przysposobione i ich zstępni, osoby przebywające w rodzinie zastępczej, czy w rodzinnym domu dziecka. Do wstępnych zalicza się także osoby, które tworzą rodzinę zastępczą bądź pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej
Sprzedaż lub darowizna w spółce cywilnej
Spółka cywilna nie może zostać sprzedana ani darowana. Sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa może jednak zostać zrealizowana, jeżeli zgodzą się na nią wszyscy wspólnicy. W jej przypadku stosuje się takie same zasady jak przy jednoosobowej działalności gospodarczej.
W spółce cywilnej możliwe jest:
zbycie składnika majątku jednemu ze wspólników
zbycie przez wszystkich wspólników zorganizowanej części przedsiębiorstwa osobie niebędącej wspólnikiem spółki.
Przedsiębiorca może sprzedać przedsiębiorstwo w całości lub może zdecydować się na sprzedaż tylko jego części. W niektórych przypadkach umowa sprzedaży powinna mieć formę notarialną. Takiej formy nie wymaga sprzedaż pojedynczych składników majątku. W tym przypadku wystarczy zawarcie umowy w zwykłej formie pisemnej pod warunkiem, że sprzedażą nie są objęte nieruchomości i nie jest sprzedawana co najmniej połowa majątku firmowego. Umowa sprzedaży objęta jest zapłatą podatku od czynności cywilnoprawnych PCC przez kupującego. Czasami trzeba zapłacić również podatek od towarów i usług.
