Przy niektórych umowach zawieranych między stronami dopuszcza się zapłatę za towar lub usługę innym towarem bądź usługą z pominięciem formy pieniężnej. Taki typ umów nazywa się umowami barterowymi, których cechą charakterystyczną jest ich ekwiwalentność (równowartość, zamienność).
Umowa barterowa to rozliczenie z kontrahentem bez udziału pieniędzy. To jedna z charakterystycznych cech umowy barteru. Jedna firma wymienia się z drugą innymi towarami lub usługami. Jest to dość popularna forma rozliczeń pomiędzy przedsiębiorstwami. Umowę barterową regulują przepisy Kodeksu Cywilnego. Każda ze stron biorąca w niej udział jest zarówno sprzedawcą jak i nabywcą. Wymieniane towary lub usługi powinny mieć taką samą wartość. Chodzi o to, aby bilans transakcji był zerowy. Jednak może zdarzyć się sytuacja, że wartość wymienianych dóbr nie będzie równa. W takiej sytuacji jeden z kontrahentów zostanie zobowiązany do dopłaty różnicy w formie pieniężnej. Strona umowy, której świadczenie miało wyższą wartość nie może określać podstawy opodatkowania jako różnicy między wzajemnymi świadczeniami.
W stosunku do barteru stosuje się przepisy dotyczące zamiany określonej zawarte w art. 603 ustawy z dnia 23 kwietnia 1064 r. (Kodeks Cywilny):
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.
Co powinna zawierać umowa barterowa?
Umowa barteru przede wszystkim powinna określać:
przedmiot wymiany
terminy realizacji dostawy towaru lub wykonania usługi
zasady rozliczania sald.
Podatek dochodowy przy umowie barterowej
W działalności gospodarczej za przychód uważa się wszystkie należne przychody nawet jeżeli nie zostały faktycznie otrzymane wyłączając z nich wartość zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. W obowiązujących w Polsce przepisach podatkowych nie ma ograniczeń co do formy zapłaty za dokonane transakcje. Zapłata nie musi więc być wykonana w formie pieniężnej, ale może to być również świadczenie rzeczowe. W transakcji barterowej podatnik otrzymuje zapłatę w postaci innego towaru lub usługi, czyli otrzymuje przychód w naturze. Wyznacznikiem wartości wymienianych dóbr jest pieniądz, co oznacza, że przychód podatkowy stanowi wartość wykonanego świadczenia w naturze wyrażona w cenie określonej w umowie.
Podatek dochodowy można rozliczyć jeżeli wystąpi przychód podlegający opodatkowaniu. W umowie barterowej handlowej przychodem jest wartość należnego świadczenia za otrzymany towar w wyniku wzajemnych świadczeń wykonywanych w działalności gospodarczej. Jeżeli podatnik sprzedaje towary otrzymane od kontrahenta w wyniku realizacji umowy to wtedy przychód stanowić będzie kwota uzyskana z ich sprzedaży.
Jest to stanowisko potwierdzone przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy w wydanej interpretacji indywidualnej, sygn.. ITPB1/4511-508/15/AK z 19 czerwca 2015 r. Zostało napisane:
Zatem, skoro Wnioskodawcę ze zlecającym będzie łączyć umowa cywilnoprawna (barter) w ramach, której Wnioskodawca będzie zobowiązany do wykonania usługi polegającej na wykopaniu stawu w zamian za urobek, wskazać należy, że wynagrodzenie za usługę – w postaci wartości umówionego urobku – stanowić będzie dla Wnioskodawcy przychód, o którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie regulują szczególnych zasad ustalania przychodu (dochodu) z tytułu umowy barterowej, przychód (dochód) z tego tytułu należy zsumować z pozostałymi przychodami (dochodami) z działalności gospodarczej i opodatkować zgodnie z wybraną formą opodatkowania.
Jeżeli wartość wzajemnych świadczeń określonych w umowie lub innym dokumencie zostanie zaniżona lub zawyżona to organ podatkowy może sam oszacować dany przychód. W sytuacji kiedy wartość wyrażona w cenie, która została określona w umowie znacznie odbiega od wartości rynkowej danych rzeczy, to wtedy strony umowy mogą zostać wezwane do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny mocno odbiegającej od wartości rynkowej. Jeżeli urząd skarbowy nie otrzyma w tej sprawie odpowiedzi lub jeżeli nie zostanie dokonana zmiana bądź nie zostaną wskazane przyczyny uzasadniające podanie zawyżonej lub zaniżonej ceny, to organ podatkowy ma prawo określić wartość rzeczy uwzględniając opinię biegłego lub biegłych w tym zakresie. Jeżeli wartość rzeczy wyceniona przez biegłego będzie odbiegała przynajmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, to koszty opinii biegłego będzie musiał ponieść zbywający.
Podatek VAT przy umowie barterowej
Czynności dokonywane w ramach transakcji barterowej mogą być uznane za odpłatną dostawę towarów lub odpłatne świadczenie usług, które podlegają VAT. Przy czym odpłatne nie zawsze należy rozumieć jako formę pieniężną. Świadczenie może mieć również charakter rzeczowy. Potrącenia należności i zobowiązań to także forma odpłatności.
W przypadku barteru należy wystawić 2 faktury, ponieważ każda ze stron jest jednocześnie sprzedawcą i nabywcą. Zastosowana stawka podatku zależy od przedmiotu umowy (dostawa towaru lub świadczenie usług). Należy zastosować taką stawkę VAT jaka wynika z przepisów o VAT dla danego rodzaju opodatkowanej czynności. Obie strony umowy muszą wystawić faktury z właściwymi stawkami podatku. Podstawę do obliczenia podatku VAT stanowi wartość rynkowa świadczeń. Jeżeli towary lub usługi podlegające wymianie mają różne stawki VAT lub są objęte zwolnieniem, to wymiana barterowa nie będzie neutralna podatkowo. Dzieje się tak, ponieważ barter nie przewiduje, że towar wymienia się za towar, a usługę za usługę. Jeżeli kontrahenci dojdą do porozumienia to wtedy można zastosować system mieszany. Ważne, aby świadczenia zachowały jednakową wartość.
PRZYKŁAD Firma A zawarła umowę barterową z firmą B. Z umowy wynika, że firma A ma dostarczyć dla firmy B w dniu 23 maja towary o wartości 500 zł. Z kolei firma B ma 23 maja wykonać usługę informatyczną o wartości 500 zł. Firmy uzgodniły, ze tego samego dnia, 23 maja zgodnie z przepisami z art. 498 kodeksu cywilnego dokonają potrącenia wzajemnych należności i zobowiązań, które wynikają z zawartej umowy barterowej. Tego samego dnia zostały wystawione faktury dokumentujące transakcję. Na tej podstawie obie firmy są zobowiązane w maju rozliczyć podatek VAT i dochodowy od tej transakcji.
