Czasami pracownicy zostają zobowiązani przez pracodawcę do świadczenia pracy na jego rzecz po normalnych godzinach pracy, głównie z powodu dużej ilości obowiązków. Pracownik może pełnić dyżur nie tylko w zakładzie pracy, ale w każdym innym miejscu wskazanym przez pracodawcę.
Dyżur pracownika pod telefonem, czyli czym jest dyżur pracowniczy?
Obecnie, częściej niż przed kilkoma laty pracownikowi zdarza się pełnić dyżur pod telefonem. Czy za dyżur telefoniczny należy mu się wynagrodzenie? Przepisy dotyczące obowiązku dyżuru pod telefonem regulują przepisy ustawy Kodeks pracy z dnia 16 czerwca 1974 roku (rozdział V przepis art. 151(5)). Par. 1 tego przepisu wskazuje, że pracodawca może zobowiązać pracownika (poza normalnymi godzinami pracy) do bycia w pogotowiu do świadczenia pracy jaka wynika z umowy o pracę w siedzibie zakładu pracy lub w innym miejscu przez niego wyznaczonym (dyżur). Przez dyżur należy rozumieć świadczenie pracy przez pracownika wykonywane na rzecz pracodawcy, które polega na pozostawaniu poza ustalonymi godzinami pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę w stałej gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę. Pracodawca może zlecić pracownikowi pełnienie dyżuru w szczególnych sytuacjach, kiedy istnieje potrzeba nagłego wykonania pewnych czynności. Taka potrzeba może być związana z profilem działalności firmy, na przykład w sytuacji, kiedy ma miejsce awaria maszyny (dyżur w miejscu pracy) lub w przypadku konieczności oczekiwania na kontakt z klientem (dyżur telefoniczny). Podczas dyżuru w zakładzie pracy lub pod telefonem, pracownik pozostaje w gotowości do pracy i z reguły nie powinien wykonywać żadnych innych dodatkowych czynności.
Czy pracownik ma obowiązek pełnienia dyżuru?
Do jednych z obowiązków pracownika jaki wynika ze stosunku pracy należy pełnienie dyżuru. Zgodnie z art. 100 par. 1 Kodeksu pracy pracownik ma obowiązek do wykonywania powierzonej mu pracy w sposób sumienny i staranny. Dodatkowo musi stosować się do poleceń wydawanych przez przełożonych w zakresie wykonywania czynności służbowych pod warunkiem, że są one zgodne z przepisami prawa lub umową o pracę. Dyżur wyznacza pracodawca i decyzja przez niego podjęta w tym zakresie jest dla pracownika wiążąca.
W nawiązaniu do par. 2 pkt 4 wymienionego przepisu pracownik ma obowiązek dbać o dobro zakładu pracy. W tym aspekcie dyżur pracowniczy należy rozumieć jako dodatkowe zadanie wykonywane po godzinach pracy i nie ma znaczenia czy zadanie powierzone pracownikowi zmieściło się w rodzaju jego pracy, czy też wykraczało poza wspomniany rodzaj. Podczas dyżuru pracownik nie ma prawa wykonywać innych działań, które mogłyby uniemożliwić mu natychmiastowe podjęcie pracy. Na przykład musi być trzeźwy. Jeżeli pracownik odmówi pełnienia dyżuru, to znaczy, że nie wypełnił obowiązku pracowniczego. Jego działanie może być usprawiedliwione tylko wtedy, kiedy będą miały miejsce wyjątkowe okoliczności. W innym przypadku niestawienie się do pracy na dyżurze, po zgłoszeniu gotowości do jego podjęcia zostanie uznane za rażące niedbalstwo, którego skutkiem może być nawet rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Pracownik podczas dyżuru może też wykonywać inny rodzaj pracy niż ten wskazany w umowie o pracę, ale tylko na podstawie wzajemnego uzgodnienia. Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji w jakimś ograniczonym czasie to można uznać, że praca ta wynika z umowy o pracę.
Miejsce oraz czas pełnienia dyżuru
W przepisach Kodeksu pracy brak jest określenia miejsca, w którym konkretnie powinien być pełniony dyżur telefoniczny. W związku z tym może być świadczony zarówno w zakładzie pracy, jak i w każdym innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inną osobę działającą w jego imieniu. Takim miejscem może być np. mieszkanie pracownika. Ważne, aby można było w nim wykonywać powierzone obowiązki służbowe. Art. 151(5) par. 2 Kodeksu pracy wskazuje, że do czasu pracy nie wlicza się czasu dyżuru o ile pracownik nie wykonywał wtedy pracy. Przepisy prawa pracy nie zezwalają, aby czas pełnienia dyżuru naruszał prawo pracownika do odpoczynku (art. 132 i 133). Zgodnie z par. 3 przepisu za czas dyżuru pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy, z wyłączeniem dyżuru pełnionego w domu. Wymiar czasu wolnego od pracy musi odpowiadać długości dyżuru. Jeżeli nie ma możliwości udzielenia czasu wolnego, to pracownikowi przysługuje wynagrodzenie zgodnie z jego osobistym zaszeregowaniem, czyli w stawce godzinowej lub miesięcznej. W przypadku, kiedy taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony to należy przyjąć 60% wynagrodzenia. Pracodawca, który wyznacza pracownikowi godziny dyżuru musi pamiętać, że zgodnie z przepisami pracownikowi oprócz godzin pracy przypadających na dobę przysługuje przynajmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Wynagrodzenie za czas dyżuru
Zgodnie z par. 3 art. 151(5) Kodeksu pracy pracownikowi za czas pełnienia dyżuru, podczas którego nie wykonuje on żadnych dodatkowych czynności i który nie jest wliczany do czasu pracy przysługuje czas wolny w ilości godzin, która równa jest liczbie godzin, w których pracownik pełnił dyżur. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości udzielenia pracownikowi dni wolnych to powinien mu zrekompensować ten czas wypłatą dodatkowego wynagrodzenia. Godziny przypadające na dyżur jako świadczenia wykonywanego poza normalnym czasem pracy należy traktować jako godziny nadliczbowe, za które pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Jednak muszą to być godziny efektywnie wykonywanej pracy w warunkach wskazanych w art. 151(5) par. 1 KP. Tak więc do czasu pracy nie zalicza się całego dyżuru. Oznacza to, że jeżeli pracownik podczas dyżuru pracowniczego pod telefonem w miejscu swojego zamieszkania nie będzie świadczył pracy, np. nie nawiąże kontaktu telefonicznego z kontrahentem lub klientem do czego był zobowiązany, to zgodnie z przepisami prawa pracy nie będzie mu przysługiwało wynagrodzenie ani czas wolny.
Podsumowanie
Pracownik na polecenie pracodawcy zgodnie z przepisami prawa pracy ma obowiązek podjąć czynności związane z pełnieniem dyżuru w zakładzie pracy lub innym miejscu wskazanym przez pracodawcę. W związku z powyższym pracownik nie ma prawa odmówić pełnienia dyżuru. Pracownikowi za dyżur należy się czas wolny lub wynagrodzenie pod warunkiem, że dyżur nie był pełniony w domu.
Wysokość wynagrodzenia za dyżur pracowniczy nie obejmuje dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z przepisami:
czas pełnienia dyżuru nie jest wliczany do czasu pracy, jeżeli pracownik w tym czasie nie świadczył pracy
czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do gwarantowanego nieprzerwanego odpoczynku (art. 132 Kodeksu pracy) i tygodniowego (art. 133 Kodeksu pracy)
za czas pełnienia dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego przez pracownika w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a jeżeli pracodawca nie może zapewnić czasu wolnego, to pracownik powinien otrzymać za ten czas wynagrodzenie.
