Od 1 stycznia 2022 roku obowiązują nowe uregulowania dotyczące procedury podatkowej oraz karnej skarbowej. Zastosowane zmiany mogą mieć wpływ na wszystkich podatników. Samo pojęcie procedury podatkowej można rozumieć na kilka sposobów. Jakie skutki podatkowe może wywołać naruszenie procedury rachunkowej?
Procedura, czyli reguły postępowania w jakiejś sprawie, przeważnie mającej charakter urzędowy lub prawny. Taką definicję podaje Słownik języka polskiego PWN. Procedury podatkowe są pewnego rodzaju instrukcją wskazującą na normy dotyczące zachowania, które należy wdrożyć oraz stosować w prowadzonej działalności gospodarczej. Dzięki procedurom można ograniczyć różne sankcje nakładane na przedsiębiorców. Procedury podatkowe spisane w firmie mogą zminimalizować ryzyko podatkowe.
Rodzaje procedur podatkowych
Znane są następujące procedury podatkowe:
procedura dotycząca wykonywania obowiązków sprawozdawczych oraz regulowania zobowiązań podatkowych
procedura należytej staranności w cenach transferowych
procedura TP
procedura w sytuacji transakcji z rajem podatkowym, w tym procedura należytej staranności
inne procedury podatkowe wynikające z indywidualnych potrzeb podatnika.
Skutki karno-skarbowe przy naruszeniu procedury rachunkowej
Na uregulowania odnośnie procedury rachunkowej wskazuje Kodeks karny skarbowy, gdzie określone czyny zostały uznane przez ustawodawcę za czyny zabronione, czyli za przestępstwo, wykroczenie lub delikt dyscyplinarny (penalizacja). W prawie karnym penalizacja czynu podlega pod odpowiedzialność karną i zasądzenie kary przez sąd. Zgodnie z art. 62 Kodeksu karnego skarbowego:
§ 1. Kto wbrew obowiązkowi nie wystawia faktury lub rachunku, wystawia je w sposób wadliwy albo odmawia ich wydania podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych. § 2. Kto fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obu tym karom łącznie. § 2a. Kto fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje, a kwota podatku wynikająca z faktury albo suma kwot podatku wynikających z faktur jest małej wartości podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. § 3. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku, bądź dowodu zakupu towarów. § 4. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew przepisom ustawy dokona sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo nie wyda dokumentu z kasy rejestrującej, stwierdzającego dokonanie sprzedaży. § 5. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1-4 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
Za małą wartość uważa się wartość, która w czasie, w którym został popełniony czyn zabroniony nie przekraczała 200-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Na przykład karze będzie podlegał każdy kto wbrew obowiązkowi nie będzie przechowywał wystawionej lub otrzymanej faktury, rachunku lub dowodu zakupu towarów. Na karę naraża się też ten kto wbrew przepisom ustawy dokonuje sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej lub ten kto nie wyda dokumentu z kasy rejestrującej potwierdzającego dokonaną sprzedaż.
Na podstawie przedstawionego przepisu wyróżnia się niżej wymienione czyny zabronione:
niewystawienie faktury lub rachunku
wystawienie faktury lub rachunku w sposób wadliwy
odmowa wydania faktury lub rachunku
wystawienie faktury lub rachunku w sposób nierzetelny
posługiwanie się wystawionymi w sposób nierzetelny dokumentami: fakturą lub rachunkiem
nieprzechowywanie wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku stanowiących dowód zakupu towarów
dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej
niewydanie dokumentu z kasy rejestrującej stwierdzającego sprzedaż.
Z przepisów Kodeksu karnego skarbowego wynika przede wszystkim, że procedura rachunkowa odnosi się głównie do kwestii braku wystawiania faktur, rachunków lub innych dokumentów bądź wystawiania tych dokumentów w sposób wadliwy lub nierzetelny. Karze podlega także ten kto posługuje się takim dokumentem i nie przechowuje wystawionych dokumentów. Wystawienie dokumentu niezgodnego z prawdą (nierzetelnego) oraz dokumentu, który nie spełnia wymagań prawnych (wadliwego) zagrożone jest karą. Za fakturę nierzetelną, na którą wskazuje art. 62 Kodeksu karnego skarbowego uznaje się zarówno fakturę, która nie oddaje rzeczywistego przebiegu całego zdarzenia gospodarczego oraz niektórych jej elementów przy zaistniałej transakcji, jak i tzw. fakturę fikcyjną, która dokumentuje czynność, która nie miała miejsca.
Do odpowiedzialności zostaje pociągnięta ta osoba, która wystawiła dokument w sposób niewłaściwy lub w ogóle jej nie wystawiła. Naruszenie procedury podatkowej nie zawsze musi wiązać się z wystąpieniem szkody po stronie Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 106b ustawy o VAT podatnik zobligowany jest nie tylko do odprowadzenia podatku VAT należnego od dokonanej sprzedaży, ale również musi wystawić fakturę dokumentującą daną sprzedaż. Jeżeli nie wystawi dokumentu, a jedynie rozliczy VAT, to i tak może ponieść odpowiedzialność na podstawie art. 62 Kodeksu karnego skarbowego za odmowę wystawienia faktury. W świetle wymienionego przepisu samo uregulowanie podatku nie wystarczy i nie ma tu znaczenia, że został on zapłacony, ponieważ sprzedaż nie została właściwie udokumentowana. Opisany czyn ma charakter bezskutkowy i formalny. Karze podlega zarówno podmiot, który wystawia dokument w sposób nieprawidłowy, jak również ten, który takim dokumentem się posługuje. Sąd Okręgowy w Poznaniu w wyroku z dnia 20 lutego 2018 roku, nr IV Ka 796/17 wskazał, że aby oskarżonemu można było przypisać dokonanie czynu w zakresie art. 62 Kodeksu karnego skarbowego, to należy mu udowodnić, że chciał on lub przynajmniej przewidywał taką możliwość i wyraził zgodę na nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych, posługiwanie się nierzetelnymi fakturami i wprowadzanie w błąd urzędu skarbowego. Powyższy czyn może być popełniony tylko w sposób umyślny z zamiarem bezpośrednim jak i prawdopodobnym. Zamiar ewentualny będzie miał miejsce zarówno w sytuacji kiedy podatnik będzie miał świadomość, że może popełnić czyn zabroniony jeżeli podejmie określone zachowanie, jak również wtedy kiedy nie podejmie żadnych działań, które zmniejszałyby prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego.
Skutki podatkowe przy naruszeniu procedury rachunkowej
Przy naruszeniu procedury rachunkowej do skutków podatkowych zalicza się zaległości podatkowe wraz z odsetkami. Do takiej sytuacji dochodzi jeżeli podatek nie jest w ogóle zapłacony lub został opłacony po terminie. Wspomniane okoliczności mogą wystąpić w tym samym czasie, ale nie muszą. Sprzedawca może rozliczyć podatek VAT od dokonanej sprzedaży w ustawowym terminie i może też nie wystawić faktury lub wystawić wadliwą. Co prawda w takiej sytuacji odpowiedzialność podatkowa nie wystąpi, ale sprzedawca poniesie odpowiedzialność z tytułu art. 62 Kodeksu karnego skarbowego. Podobne zasady obowiązują w przypadku konsumentów, gdzie sprzedaż dokumentowana jest na kasie rejestrującej. W sytuacji kiedy sprzedawca odprowadzi od sprzedaży należny podatek VAT, ale wystawi wadliwie paragon bądź odmówi jego wydania, to również naraża się na odpowiedzialność z art. 62 Kodeksu karnego skarbowego.
Jeżeli zostanie wystawiona tzw. pusta faktura, czyli nierzetelna (art. 62 KKS), to taka sytuacja rodzi skutki podatkowe. Dodatkowo zgodnie z art. 108 ustawy o VAT jeżeli osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę z wykazaną kwotą podatku VAT ma obowiązek jego zapłaty. W związku z tym osoba, która wystawi pustą fakturę może ponieść równocześnie odpowiedzialność wynikającą z Kodeksu karnego skarbowego, jak i z przepisów ustawy o VAT.
Podsumowanie
Naruszenie procedury rachunkowej może wiązać się z poniesieniem odpowiedzialności karno-skarbowej, jak i odpowiedzialności podatkowej w zależności od danego przypadku. Zgodnie z kodeksem karnym skarbowym występuje aż 8 różnych sytuacji czynu zabronionego w tym zakresie. Procedura rachunkowa może zostać naruszona w związku z niewystawieniem, odmową wystawienia, wystawieniem nierzetelnych lub wadliwych dokumentów potwierdzających daną sprzedaż, a także może polegać na niedopełnieniu obowiązku w zakresie przechowywania dokumentów księgowych. Z kolei odpowiedzialność podatkowa wiąże się głównie z wystawieniem pustej faktury. Chociaż taki dokument nie przedstawia czynności jaka rzeczywiście miała miejsce, to jednak podmiot, który ją wystawił ma obowiązek zapłaty podatku VAT jaki został na niej wykazany.
