Pewnego rodzaju formą zapłaty stosowaną przez przedsiębiorców jest kompensata wzajemnych zobowiązań. Ta forma płatności nie dotyczy wszystkich rozliczeń. Może być stosowana pod pewnymi warunkami. Kiedy mówimy o kompensacie wzajemnych zobowiązań?
Kompensata wzajemnych zobowiązań oznacza transakcję obustronną, w której przedsiębiorcy są dla siebie jednocześnie nabywcami i sprzedawcami, dłużnikami i wierzycielami. Kompensata jest rozliczeniem bezgotówkowym, które nie jest ani barterem, ani inną formą zapłaty. Kompensata wzajemnych zobowiązań polega na równoległym umarzaniu się wierzytelności, ale tylko do wysokości wierzytelności o niższej wartości. Przedsiębiorcy, którzy stosują tę formę zapłaty nie mają prawa dokumentować transakcji za pomocą faktur.
Art. 498 Kodeksu cywilnego
par. 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. par. 2 Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Kompensata wzajemnych zobowiązań – oświadczenie
Kodeks cywilny zawiera uregulowania dotyczące kompensaty wzajemnych zobowiązań. Zgodnie z art. 499 potrącenia mogą być dokonywane na podstawie oświadczenia złożonego drugiej stronie. Przy czym, oświadczenie ma moc wsteczną licząc od momentu, kiedy potrącenie stało się możliwe. W przepisach brak jest wskazań jaką formę może mieć oświadczenie, dlatego w tym zakresie przedsiębiorcy mogą działać wg własnych ustaleń. Może mieć formę ustną lub pisemną. Najważniejsze, aby druga strona otrzymała taką informację. Bardziej bezpieczna jest jednak forma pisemna. Dzięki takiemu rozwiązaniu każda ze stron będzie w posiadaniu dowodu w sytuacji, gdyby otrzymała ponaglenie, że musi zapłacić należność za transakcję, która początkowo miała być rozliczana przez kompensatę wzajemnych rozliczeń.
Kompensata wzajemnych zobowiązań – dwa rozwiązania
Przedsiębiorcy stosujący kompensatę mają do wyboru dwa rozwiązania dotyczące potrącania należności:
umowne – założenia ustalone przez strony transakcji zgodnie z zasadą swobody umów
ustawowe – założenia zgodne z Kodeksem cywilnym.
Przepisy wskazują (art. 498 KC), że ustawowa kompensata wzajemnych zobowiązań dotyczy jedynie wzajemnych i wymagalnych wierzytelności. Potrącenie może objąć tylko wierzytelności powstałe po upływie terminów spłaty ustalonych w umowie. Przy wypowiedzeniu przed terminem liczy się okres wypowiedzenia.
Kompensata wzajemnych zobowiązań – kiedy nie można z niej skorzystać?
Ustawowa kompensata wzajemnych zobowiązań nie obejmuje należności:
przeterminowanych – potrącenie nie było możliwe przed ich przeterminowaniem (art. 502 KC)
zajętych – dłużnik stał się wierzycielem swojego wierzyciela po dokonaniu zajęcia (art. 504 KC)
nieulegających zajęciu
związanych z dostarczaniem środków utrzymania
wynikających z czynów niedozwolonych
w stosunku, do których potrącenie wyłączone jest na podstawie przepisów szczególnych.
