W ostatnim czasie w Polsce znacznie wzrosło zatrudnienie cudzoziemców. Osoby takie powinny być zatrudniane na podstawie zezwolenia na pracę. Jednak nie zawsze tak jest.
Cudzoziemiec może otrzymać pozwolenie na pracę i na pobyt czasowy jeżeli celem jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest wykonywanie pracy. Łącznie muszą zostać spełnione wymienione poniżej warunki:
cudzoziemiec posiada ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 roku lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium RP
podmiot powierzający wykonywanie pracy nie ma możliwości w danym okresie zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy
wynagrodzenie, które jest wskazane przez podmiot powierzający wykonywanie pracy w załączniku do wniosku o udzielenie zezwolenia, nie jest niższe od wynagrodzenia pracowników wykonujących pracę w tym samym wymiarze czasu pracy do porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku
wysokość miesięcznego wynagrodzenia nie jest niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę niezależnie od wymiaru czasu pracy i rodzaju stosunku prawnego, które stanowi podstawę wykonywania pracy przez cudzoziemca.
Zezwolenie na pracę wydawane jest po dogłębnej analizie, przede wszystkim pod kątem okoliczności związanych z powierzeniem pracy cudzoziemcowi przez danego pracodawcę. Zezwolenie wydawane jest na potrzeby tylko jednego konkretnego pracodawcy, co oznacza, że praca wykonywana na rzecz innego pracodawcy jest zabroniona. W takiej sytuacji należy wystąpić o nowe zezwolenie.
Nowe zezwolenie nie jest potrzebne jeżeli nastąpiła:
zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania
zmiana nazwy lub formy prawnej podmiotu, który powierzył wykonywanie pracy cudzoziemcowi
pracodawca lub jego część została przejęta przez innego pracodawcę
przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę.
Zezwolenie na pracę – zmiana stanowiska pracy lub warunków pracy
Zezwolenie na pobyt czasowy i pracę musi zawierać istotne informacje, takie jak termin ważności zezwolenia oraz wskazywać na:
podmiot powierzający wykonywanie pracy lub w sytuacji kiedy cudzoziemiec będzie pracownikiem tymczasowym, pracodawcę użytkownika
stanowisko, na którym cudzoziemiec będzie wykonywał pracę
najniższe wynagrodzenie, które może otrzymać cudzoziemiec na danym stanowisku
wymiar czasu pracy
rodzaj umowy, na podstawie której cudzoziemiec będzie wykonywał pracę.
Jeżeli warunki określone w zezwoleniu zmienią się (stanowisko lub wynagrodzenie zostanie zmniejszone), to wojewoda może cofnąć zezwolenie na pobyt czasowy i pracę.
Cudzoziemiec ma prawo złożyć wniosek o zmianę zezwolenia na pobyt czasowy i pracę do wojewody właściwego ze względu na miejsce aktualnego pobytu cudzoziemca o ile zamierza on dalej wykonywać pracę:
u innego pracodawcy użytkownika
u innego podmiotu, który powierza wykonywanie pracy
w warunkach zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę
na innych warunkach.
Zmienić nie można jedynie terminu ważności zezwolenia na pobyt czasowy i pracę. Jeżeli umowa cywilnoprawna ma być zastąpiona umową o pracę lub kiedy ma miejsce zmiana nazwy stanowiska i jednocześnie zachowany zostaje zakres obowiązków lub zwiększony zostanie wymiar czasu pracy i jednocześnie zostanie zwiększone wynagrodzenie, to taka zmiana nie wymaga zmiany zezwolenia.
Zatrudnienie cudzoziemca – obowiązki wobec ZUS-u
Obowiązek podlegania pod ubezpieczenia społeczne (emerytalne i rentowe) obejmuje osoby fizyczne wykonujące pracę na terenie Polski, które są między innymi pracownikami, osobami wykonującymi pracę nakładczą, członkami spółdzielni, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia bądź innej umowy o świadczenie usług, osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osobami z nimi współpracującymi, przy czym bez znaczenia jest ich obywatelstwo i miejsce zamieszkania.
Pod ubezpieczenia społeczne nie podlegają osoby będące obywatelami innych państw, które przebywają na terytorium Rzeczypospolitej tylko czasowo i są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych, czy instytucjach międzynarodowych, pod warunkiem że umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Innym powodem niepodlegania pod ubezpieczenia społeczne mogą być umowy międzynarodowe zawarte pomiędzy Polską, a krajem pochodzenia cudzoziemca w tym zakresie.
W związku z tym jeżeli pracodawca zatrudnia cudzoziemca, to powinien wobec niego wypełniać takie same obowiązki jak w stosunku do obywatela polskiego, czyli powinien ustalić, rozliczyć i odprowadzić za niego składki do ZUS-u pod warunkiem, że cudzoziemiec wykonuje pracę na terytorium RP i nie zachodzi w tym zakresie żaden szczególny wyjątek.
Zezwolenie na pobyt stały o pracę – adnotacja „dostęp do rynku pracy”
W przypadku kiedy zezwolenie dotyczy cudzoziemca uprawnionego do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zwolnionego z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, to powinna na nim znaleźć się adnotacja „dostęp do rynku pracy”. W tej sprawie stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte w wyroku z dnia 20 lutego 2018 roku (I OSK 2426/1) jest następujące:
przy wykładni powyższego przepisu nie sposób pominąć art. 244 ust. 1 pkt 11 ustawy o cudzoziemcach oraz art. 87 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Pierwsza ze wskazanych regulacji nakłada na organy obowiązek umieszczenia w karcie pobytu adnotacji »dostęp do rynku pracy« – w przypadku zezwolenia udzielonego cudzoziemcowi, który jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. Natomiast druga regulacja określa sytuacje, w jakich cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 1), bądź zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę (ust. 2). Z analizy powołanych przepisów wynika, że skoro cudzoziemcowi przysługuje z mocy prawa uprawnienie do wykonywania pracy w Polsce, to adnotacja na karcie pobytu jako potwierdzająca to uprawnienie, ma charakter jedynie informacyjny.
Jeżeli na zezwoleniu nie będzie adnotacji, to nie oznacza to, że cudzoziemiec nie ma prawa pracować w Polsce. Z kolei jeżeli adnotacja zostanie umieszczona na zezwoleniu, to nie znaczy, że cudzoziemiec ma dostęp do pracy bez ograniczeń.
Zatrudnienie cudzoziemca przebywającego nielegalnie w Polsce
Pracodawca przy zatrudnianiu cudzoziemca z Unii Europejskiej lub EOG (Europejski Obszar Gospodarczy) powinien zażądać od niego okazania dokumentu potwierdzającego jego legalny pobyt na terytorium RP. Kopię dowodu musi przechowywać przez cały okres zatrudnienia. Przepisy przewidują, że cudzoziemcowi z UE lub EOG przebywającemu na terytorium Polski bez ważnego dokumentu uprawniającego go do pobytu w kraju, któremu zostało powierzone wykonywanie pracy przysługuje możliwość ubiegania się o wypłatę zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń. Jeżeli cudzoziemcowi została powierzona praca na podstawie stosunku pracy, to ma on prawo dochodzić zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń w taki sposób jakby stosunek pracy trwał przez okres 3 miesięcy pod warunkiem, że pracodawca lub cudzoziemiec nie dowiodą innego okresu zatrudnienia.
W przypadku kiedy cudzoziemcowi została powierzona praca na innej podstawie niż stosunek pracy, to przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń należy przypuszczać, że za wykonywanie powierzonej pracy zostało uzgodnione wynagrodzenie w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, pod warunkiem, że pracodawca i zatrudniony cudzoziemiec dowiodą, że wynagrodzenie zostało ustalone w innej wysokości. Obowiązkiem pracodawcy jest pokrycie kosztów związanych z przesłaniem zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony.
